پرسیارێكه له لایه‌ن ده‌سته‌ی به‌شی زمانی كوردی له ماڵپه‌ڕی ئیسلام هاوس وه‌ڵامی دراوه‌ته‌وه، وه ناوه‌ڕۆكی پرسیاره‌كه ئه‌مه‌یه:" ئایا ئه‌گه‌ر ئافرەتێک هیج کێشەیەکى نەبێت لەلاى هاوسەرى لەدادگا تەڵاق بدرێت یان بڵێن وەره‌قەى جیابونەوەى وەربگرێت، ئایا ئه‌م ئافره‌ته تەڵاق دراوە لە ڕووى شەریعەتەوە ? چونکە بەدڵنیاییەوە دەڵیم باشترین و خۆشتیرن ژیانم بۆ دابین کردبوو هەر لەماڵى جیا و ئازاد بوونى دا، کێشەکەمان ئەوە بوو من لە قەزایەک دەژیم لە کوردستان ژیانمان لەم شارەدا نەبوایە لە شارێکى تر بوایه بۆمان نەدەڕەخسا چونکە کرێی خانوو و ژیانى شاره گه‌وره‌كان سەختە لەبەر ئەوەى موچەکەم بەشى ژیانى شارێکى گەورەی نەدەكرد، ئەو ( واته خێزانم ) داوایى ئەوە بوو بچینە ( هه‌ولێر ) ی بایتەختى کوردستان بۆیە هەڵسا بە داوا نووسین لەدادگا ( واته : داوای ته‌ڵاقی كرد )".
التفاصيل
حوكمی داواكردنی ته‌ڵاق له لایه‌ن ژنه‌وه پرسیار : ئایا ئه‌گه‌ر ئافرەتێک هیج کێشەیەکى نەبێت لەلاى هاوسەرى لەدادگا تەڵاق بدرێت یان بڵێن وەره‌قەى جیابونەوەى وەربگرێت، ئایا ئه‌م ئافره‌ته تەڵاق دراوە لە ڕووى شەریعەتەوە ? چونکە بەدڵنیاییەوە دەڵیم باشترین و خۆشتیرن ژیانم بۆ دابین کردبوو هەر لەماڵى جیا و ئازاد بوونى دا، کێشەکەمان ئەوە بوو من لە قەزایەک دەژیم لە کوردستان ژیانمان لەم شارەدا نەبوایە لە شارێکى تر بوایه بۆمان نەدەڕەخسا چونکە کرێی خانوو و ژیانى شاره گه‌وره‌كان سەختە لەبەر ئەوەى موچەکەم بەشى ژیانى شارێکى گەورەی نەدەكرد، ئەو ( واته خێزانم ) داوایى ئەوە بوو بچینە ( هه‌ولێر ) ی بایتەختى کوردستان بۆیە هەڵسا بە داوا نووسین لەدادکا ( واته : داوای ته‌ڵاقی كرد ). وه‌ڵام : سه‌ره‌تا ئه‌بێت ئافره‌ت بزانێت كاتێك كه شووی كرد به كوڕێك له‌سه‌ری پێویسته ڕه‌چاوی بار وگوزه‌ران وبه‌رژه‌وه‌ندی خۆی و ئه‌و كوره‌ش بكات، چونكه ئه‌م ئافره‌ته ئه‌بێت بزانیت پاش شوكردن هه‌ندێك واجبات وبه‌رپرسیاریه‌تی ئه‌كه‌وێته ئه‌ستۆی كه پێشتر له‌سه‌ری پێویست نه‌بووه، چونكه ئه‌م ئافره‌ته به‌وویست و ئاره‌زووی خۆی ئه‌م كوڕه‌ی هه‌ڵبژاردووه، وه‌هه‌ست بكات پاش شووكردن ده‌بێت به هاوبه‌ش وشه‌ریكی ژیانی كه‌سێك كه ده‌بێت به‌ڕاستی له خۆشی وناخۆشیدا له‌گه‌ڵیدا بێت، نه‌وه‌ك ته‌نها هاوبه‌شی ژیانی خۆشی بێت وئه‌گه‌ر باری پیاوه‌كه‌ی كه‌وته لاری ئیتر لێی هه‌ڵبته‌كێنێت و داوای جودا بوونه‌وه‌ی لێ بكات. به‌هه‌مان شێوه له‌سه‌ر پیاویش پێویسته هه‌ست به لێپرسراویه‌تی خۆی بكات به‌رامبه‌ر هاوسه‌ر و شه‌ریكی ژیانی كه ئه‌و ئافره‌ته‌یه بووه به خێزانی، له‌هه‌موو رویه‌كه‌وه به‌پێی توانای مادی ومه‌عنه‌وی درێغی نه‌كات له خزمه‌تكردن و نه‌فه‌قه وموعاشه‌ره‌ی هاوسه‌رێتی وڕاگرتنی دڵی، به‌و مانایه هه‌رشتێك خوای گه‌وره به مافی ئافره‌تی داناوه پیاوان نابێت سته‌م وزوڵمی تێدا بكه‌ن به‌رامبه‌ر به خیزانه‌كانیان، له‌به‌رامبه‌ر ئه‌م ئه‌رك و واجباتانه‌دا ئافره‌تانیش نابێت سه‌رپێچی بكه‌ن و گوێ به ووته و قسه‌ی پیاوه‌كانیان نه‌ده‌ن، چونكه ئه‌گه‌ر وابوو گوناهبار ده‌بن لای خوای گه‌وره. سه‌باره‌ت به داوای ته‌ڵاق كردنیش له‌لایه‌ن ژنه‌وه به‌بێ هۆیه‌كی شه‌رعی خۆی له‌خۆیدا گوناهێكی گه‌وره‌یه وله‌م باره‌یه‌شه‌وه پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رموویه‌تی : ( أيما امرأة سألت زوجها طلاقاً من غير بأس فحرام عليها رائحة الجنة ) { رواه أبو داود والترمذي وحسنه، وابن ماجه } واته : هه‌ر ئافره‌تێك به‌بێ بوونی هیچ هۆیه‌ك داوای ته‌ڵاق بكات له پیاوه‌كه‌ی ئه‌وه بۆنی به‌هه‌شتی لێ حه‌رام ده‌بێت. به‌ڵام ئه‌گه‌ر هاتوو هۆكاری ئه‌م داوای ته‌ڵاق كردنه كه‌س وكاری كچه‌كه بوون كه كچه‌كه‌ی خۆیان هان ده‌دا یان زۆریان له پیاوه‌كه‌ی ده‌كرد كه ده‌ست هه‌ڵبگریت له كچه‌كه‌یان دیسان فه‌رمووده‌یه‌كی تری پێغه‌مبه‌ری خودا ( صلی الله علیه وسلم ) هه‌یه كه هه‌ره‌شه له‌و كه‌سانه ده‌كات كه كاری له‌و شێوه‌یه ئه‌نجام ده‌ده‌ن، وه‌ك ده‌فه‌رموێت : ( ليس منا من خبب امرأة على زوجها ) { رواه أحمد وأبو داود } واته : له ئێمه نیه ئه‌و كه‌سه‌ی ئافره‌تێك هان ده‌دات كه خراپ بێت له‌گه‌ل پیاوه‌كه‌یدا بۆ ئه‌وه‌ی نێوانیان تێك بچێت. جا له‌به‌ر ئه‌وه ئامۆژگاری ئه‌و دایك وباوكانه ده‌كه‌ین تاوه‌كو پێان ده‌كرێت هه‌وڵی ڕێككردن و نێوان خۆش كردنی كچه‌كانیان بده‌ن له‌گه‌ڵ مێرده‌كانیاندا، وه هیچ كات هاوكاری ئه‌وه نه‌بن به بی هۆیه‌كی شه‌رعی و ڕاست ودروست پشتگیری كچه‌كه‌یان بن له داواكردنی ته‌ڵاق له پیاوه‌كه‌یان ، ته‌نها له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ژیانی شار خۆشتره له‌ژیانی لادێ یان ژیانی پایته‌خت خۆشتره له ژیانی قه‌زایه‌ك. چونكه وه‌ك له‌سه‌ره‌تاوه ئاماژه‌مان پێدا ، ئافره‌تان ده‌بێت بزانن پاش شووكردن ده‌بن به شه‌ریك و هاوبه‌شی ژیانی پیاوه‌كانیان له‌خۆشی و ناخۆشیدا . ئامۆژگاری كۆتاشمان بۆ ئه‌و برا به‌ڕیزه‌مان ئه‌ویه تۆش به‌ووردی چاوێك به‌خۆتدا بخشێنه‌وه وبزانه ئایا تۆش هیچ كه‌مته‌رخه‌میه‌كت نه‌كردوه له‌به‌رامبه‌ر مافی هاوسه‌ره‌كه‌تدا، چونكه پی ده‌چێت تۆش كه‌مته‌رخه‌م بیت له‌ئاست خێزانه‌كه‌تدا وزوڵمێكت لێ كردبێت، له‌به‌ر ئه‌وه بێت ئه‌ویش داوای جیا بوونه‌وه وته‌لاق ده‌كات وحه‌ز نه‌كات پێت بڵێت و هه‌ستت بریندا بكات. سه‌باره‌ت به‌وه‌ش ئایا ئه‌و ته‌ڵاقه ده‌كه‌وێت یان نه‌ء ؟ سه‌ره‌تا ئه‌گه‌ر هاتوو پیاوان كه‌مته‌رخه‌میان كرد له پێدانی مافی خێزانه‌كانیان جا ئه‌و مافه مافی نه‌فه‌قه و بژێوی ژیان بێت یان مافی هاوسه‌رێتی بێت، یان ئه‌گه‌ر ئه‌و ئافره‌ته بینی پیاوه‌كه‌ی نوێژ ناكات و شه‌عائره‌كانی دین په‌یڕه‌و ناكات، به‌و مانایه‌ی مانه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ ئه‌و پیاوه‌دا زیانی ده‌گه‌یاند به باوه‌ڕه‌كه‌ی، له‌م كاتانه‌دا ئه‌و ئافره‌ته ده‌توانێت لای قازی داوای جیابوونه‌وه بكات له پیاوه‌كه‌ی وهه‌موو ئه‌و ماره‌یه‌شی كه له گرێ به‌ستی ماره بڕینه‌كه‌دا له‌سه‌ری ڕیكه‌وتون ده‌درێت به ژنه‌كه، چونكه له‌م كاتانه‌دا كه باسمان كرد پیاوه‌كه هۆكاری جیابوونه‌وه‌كه‌یه و زۆری بۆ ئافره‌ته‌كه هێناوه كه داوای ته‌ڵاق بكات ، خوای گه‌وره‌ش ده‌فه‌رموێت: ( وَإِنْ أَرَدتُّمُ اسْتِبْدَالَ زَوْجٍ مَّكَانَ زَوْجٍ وَآتَيْتُمْ إِحْدَاهُنَّ قِنطَارًا فَلاَ تَأْخُذُواْ مِنْهُ شَيْئًا ...) { النساء : 20 } واته : ئه‌گه‌ر ویستتان ژنێك بخه‌نه جێگای ژنێكی تره‌وه، واته: ژنێك ته‌ڵاق بده‌ن و ژنێ تر بێنن به‌ژنه‌كه‌ی پێشووتان زێڕو داراییه‌كی زۆرتان دابوو نابێ هیچ شتێكی لێ وه‌ربگرنه‌وه. .. خۆ ئه‌گه‌ر ئه‌و ئافره‌ته زانی پیاوه‌كه‌ی به‌وه‌ش لێێ رازی نابێت، له‌م كاته‌شدا ئافره‌ت ئه‌توانێت داوای ( خلع ) بكات واته : هه‌ندێك له‌ماره‌یه‌كه‌ی یان هه‌ر هه‌مووی یان ئه‌ندازه‌یه‌ك له‌ماڵی بداتێ بۆ ئه‌وه‌ی پیاوه‌كه ڕازی بكات به ته‌ڵاقدان و ده‌ست لێ هه‌ڵگرتنی، خۆ ئه‌گه‌ر ئه‌مه‌ش چاری نه‌بوو ئه‌و كاته و پاش ڕۆشن بونه‌وه‌ی مه‌سئه‌له‌كه لای قازی كه بۆی ده‌ركه‌وت تاوان وخراپه لای پیاوه‌كه‌وه‌یه، قازی ئه‌توانێت حوكم بكات به ( التفریق = جیابوونه‌وه‌یان ) چونكه پیاوه‌كه پابه‌ند نه‌بووه به پێدانی مافی ژنه‌كه‌یه‌وه، له‌م كاته‌دا هه‌موو ماره‌ییه‌كه‌شی ده‌كه‌وێت . به‌ڵام ئه‌گه‌ر هاتوو وه‌ك ئه‌و قسه‌ی تۆ بوو ئه‌و ئافره‌ته له‌هیچی كه‌م نه‌بوو له‌هه‌موو روویه‌كه‌وه ژیانی خۆشگوزه‌رانیت بۆ دابین كردبوو، ته‌نها له‌به‌ر ئه‌وه‌ی بچێته شارێكی وه‌ك هه‌ولێری پایته‌خت به‌هیچ شێوه‌یه‌ك مافی ئه‌وه‌ی نیه داوای جودا بوونه‌وه و ته‌ڵاق بكات، چونكه داواكردنی ته‌ڵاق به‌بێ هۆیه‌كی شه‌رعی گوناهێكی گه‌وره‌یه، وه ئه‌گه‌ر داوای ته‌ڵاقیشی كرد قازی ناتوانێت به‌بێ ڕه‌زامه‌ندی تۆ حوكمی ته‌ڵاقدان و جیاكردنه‌وه‌ی خێزانه‌كه‌ت بدات له‌تۆ، چونكه وه‌ك ڕۆشنمان كرده‌وه ئافره‌ت له‌كاتی بینی ناهه‌قی وپێشێل كردنی مافه‌كانیدا ده‌توانێت داوای جیابوونه‌وه و ته‌ڵاق بكات، یان داوای ( خلع ) بكات . به‌ڵگه‌ش بۆ ئه‌م مه‌سئه‌له‌یه ئه‌م ڕیوایه‌ته‌یه كه ئیمامی بوخاری له صه‌حیحه‌كه‌یدا هێناویه‌تی : عن ابن عباس رضي الله عنهما أن امرأة ثابت بن قيس أتت النبي صلى الله عليه وسلم فقالت : يا رسول الله ثابت بن قيس ما أعتب عليه في خلق ولا دين ، ولكني أكره الكفر في الإسلام، فقال رسول الله صلى الله عليه وسلم : أتردين عليه حديقته ؟ قالت : نعم ، قال رسول الله صلى الله عليه وسلم : اقبل الحديقة ، وطلِّقها تطليقة . واته : خێزانی ثابتی كوڕی قه‌یس هات بۆ لای پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ووتی : ئه‌ی ڕه‌سولی خوا، من هیچ گله‌ییه‌كم نیه له دین و ره‌وشتی ثابتی كوڕی قه‌یس، به‌ڵام رقم له بێباوه‌ڕی ده‌بێته‌وه له ئیسلامدا ( واته : ئه‌ترسم ڕقم له ثابتی كوڕی قه‌یس وام لێ بكات بێباوه‌ڕ ببم به ئیســـلام ) ئه‌مجـــا پێغه‌مبه‌ری خواش ( صلی الله علیه وسلم ) به ژنه‌كه‌ی فه‌رموو : ئایا باخچه‌كه‌ی بۆ ده‌گێڕیته‌وه ؟ ئه‌ویش ووتی : به‌ڵێ، ئه‌مجا پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رمووی به ثابت : باخچه‌كه‌ی لێوه‌ربگره‌وه وته‌ڵاقی بده . خوای گه‌وره‌ش له‌هه‌موو كه‌س زاناتره .
