پرسیارێكه له لایه‌ن سایتی ( ئیسلام پرسیار وه‌ڵام ) وه‌ڵامی دراوه‌ته‌وه، وه ناوه‌ڕۆكی پرسیاره‌كه ئه‌مه‌یه:" له‌ناوچه‌كه‌مان مزگه‌وتێكمان هه‌یه كه هه‌ر پێنج نوێژه‌كه و نوێژی هه‌ینیشی تێدا ده‌كه‌ین، جا ئێستا ئه‌م ناوچه‌یه‌ی كه لێی ده‌ژین ئه‌مانه‌وێت به‌جێبهێڵێن وچۆڵێ بكه‌ین، له‌پاش ئێمه‌ش خه‌ڵكانێكی ناموسڵمان ده‌ست ده‌گرن به‌سه‌ر ناوچه‌كه‌دا چونكه له‌بنچینه‌دا ناوچه‌ی خۆیان بووه، پێشتریش ئێمه بۆ ماوه‌ی شه‌ش ساڵ لێمان وه‌رگرتوون، ئێستاش كه ماوه‌كه ته‌واو بووه ده‌بێت به‌جێی بهێڵین، ئایا مزگه‌وته‌كه چی لێ بكه‌ین ؟ بیڕوخێنین یان وه‌ك خۆی به‌جێی بهێڵین؟ له‌به‌ر ئه‌وه‌ی كه ئه‌وانیش ناموسڵمانن و نوێژی تێدا ناكه‌ن پێ ده‌چێت خراپ به‌كاری بهێنن؟".
التفاصيل
ئایا پاش ڕۆشتن و كۆچكردنی خه‌ڵكی ناوچه‌یه‌ك، دروستــه مزگــه‌وته‌كــه‌یــان بفــرۆشرێـت یان بڕوخێنرێت ؟ پرسیار : له‌ناوچه‌كه‌مان مزگه‌وتێكمان هه‌یه كه هه‌ر پێنج نوێژه‌كه و نوێژی هه‌ینیشی تێدا ده‌كه‌ین، جا ئێستا ئه‌م ناوچه‌یه‌ی كه لێی ده‌ژین ئه‌مانه‌وێت به‌جێبهێڵێن وچۆڵێ بكه‌ین، له‌پاش ئێمه‌ش خه‌ڵكانێكی ناموسڵمان ده‌ست ده‌گرن به‌سه‌ر ناوچه‌كه‌دا چونكه له‌بنچینه‌دا ناوچه‌ی خۆیان بووه، پێشتریش ئێمه بۆ ماوه‌ی شه‌ش ساڵ لێمان وه‌رگرتوون، ئێستاش كه ماوه‌كه ته‌واو بووه ده‌بێت به‌جێی بهێڵین، ئایا مزگه‌وته‌كه چی لێ بكه‌ین ؟ بیڕوخێنین یان وه‌ك خۆی به‌جێی بهێڵین؟ له‌به‌ر ئه‌وه‌ی كه ئه‌وانیش ناموسڵمانن و نوێژی تێدا ناكه‌ن پێ ده‌چێت خراپ به‌كاری بهێنن . وه‌ڵام : ڕای ڕاست و په‌سه‌ند لای ئه‌هلی عیلم ئه‌وه‌یه ماڵی وه‌قف ئه‌گه‌ر هاتوو وسوود و قازانجی له‌كاركه‌وت، دروسته فرۆشتنی جاچی مزگه‌وت بێت یان غه‌یری مزگه‌وت، جا ئه‌گه‌ر ئه‌هلی مزگه‌وتێك ئه‌و جێگایایه‌یان به‌جێهێشت وڕۆشتن بۆ شوێنێكی تر وكه‌سێك نه‌ما سوودی لێوه‌ربگرێت دروسته بفرۆشرێت وپاره‌كه‌‌ی له‌دروستكردنی مزگه‌وتێكی تردا خه‌رج بكرێت . ابن قدامة (ڕه‌حمه‌تی خوای لێ بێت) ئه‌ڵێت : ماڵی وه‌قف ئه‌گه‌ر وێران بوو، یان سووده‌كانی له‌كار كه‌وتن، وه‌ك خانوویه‌ك كه رووخا به‌شێوه‌یه‌ك نه‌ده‌توانرا دروست بكرێته‌وه، یان وه‌ك مزگه‌وتێك كه خه‌ڵكێ گونده‌كه‌ی باریانكرد وكه‌س نه‌ما نوێژی تێدا بكات، یان ته‌سك وتروسك بویه‌وه له‌سه‌ر خه‌ڵكه‌كه‌ی ونه‌ده‌توانرا له‌حێگاكه‌ی خۆیدا فراوان بكرێت، یان دیواره‌كانی خراپ و شه‌قار شه‌قار بوو بوون به‌شێوه‌یه‌ك ئیمكان نه‌بوو هه‌ندێكی چاك بكرێته وبنیات بنرێته‌وه به‌وه نه‌بێت هه‌ندێكی لێ بفرشرێت، له‌م كاته‌دا دروسته به‌شێكی بفرۆشرێت بۆ ئه‌وه‌ی به‌شه‌كه‌ی تری پێ بنیات بنرێته‌وه، خۆ ئه‌گه‌ر نه‌ده‌كرا سوود له‌هیچی وه‌ربگریت ئه‌وه دروسته هه‌موویشی بفرۆشرێت. ئیمام ئه‌حمه‌دیش(ڕه‌حمه‌تی خوای لێ بێت) ووتویه‌تی : ئه‌گه‌ر مزگه‌وتێك دوو ته‌خته داری هه‌بوو دروسته بفرۆشرێت و پاره‌كه‌ی خه‌رج بكرێته‌وه له مزگه‌وته‌كه‌دا، هه‌روه‌ها ئه‌ڵێت : له‌به‌ر ترسی دز و جه‌رده دروسته مزگه‌وتێك بگۆڕرێت، وه ئه‌گه‌ر جێگاكه‌شی پیس و چه‌په‌ڵ بوو، قاضي ئه‌ڵێت: مه‌به‌ست له‌م ووته‌یه ئه‌وه‌یه ئه‌گه‌ر هاتوو به‌شێوه‌یه‌ك بوو ڕێگربوو له‌كردنی نوێژ تیایدا ( المغني به‌رگی 5 / لاپه‌ڕه 368 ) به‌ده‌ستكاریه‌وه . شێخ ابن بازیش ( ڕه‌حمه‌تی خوای لێ بێت) ووتویه‌تی : ئه‌گه‌ر ماڵی وه‌قف وای لێهات كه نه‌ده‌توانرا سوودی لێوه‌ربگیررێت مزگه‌وت بێت یان هه‌ر وه‌قفێكی تر، له‌سه‌ر ڕاسترین ڕای زانایان دروسته بفرۆشرێت و پاره‌كه‌ی خه‌رج بكرێته‌وه له مزگه‌وتێكی هاوشێوه‌ی خۆیدا ئه‌گه‌ر ده‌كرا، له پێشه‌وای باوه‌ڕداران عومه‌ری كوڕی خه‌تابه‌وه ( خوای لێ ڕازی بێت ) ڕیوایه‌ت كراوه كه فه‌رمانی كرد به گواستنه‌وه‌ی مزگه‌وتی كوفه بۆ جێگایه‌كی تر ئه‌ویش له‌به‌ر به‌رژه‌وه‌ندیه‌ك كه وای پێویست ده‌كرد، له‌كار خستنی سودێكیش له‌پێشتره له ڕێگا پێدانی گواستنه‌وه‌ی، ئه‌مه‌ش جێگای ڕای جیاوازی زانایانه، به‌ڵام ڕای باوه‌ڕپێكراوه ئه‌وه‌یه دروسته گواستنه‌وه‌ی، چونكه شه‌ریعه‌تی ئیسلام هاتوه بۆ وه‌ده‌ستهێنانی به‌رژوه‌‌ندیه‌كان و ته‌واوكردنیان له‌گه‌ڵ له‌كارخستنی خراپه‌و مه‌فاسیده‌كان وكه‌مكردنه‌وه‌یان، وه‌فه‌رمانی كردوه به پاراستنی ماڵ وسامان و قه‌ده‌غه‌شی كردوه له له‌ناوبردنی، گومانیشی تێدا نیه ماڵی وه‌قفیش ئه‌گه‌ر له‌كار كه‌وت به‌رژوه‌ندی له‌وه‌دا نیه كه بمێنیته‌وه، به‌ڵكو مانه‌وه‌ی به‌وشێوه‌یه ده‌بێت به‌هۆی له‌ناوبردن وفه‌وتانی، له‌به‌ر ئه‌وه واجبه بفرۆشرێت و پاره‌كه‌ی له‌هاوشێوه‌ی ئه‌و وه‌قفه خۆیدا خه‌رج بكرێته‌وه( فتاوی شیخ ابن باز به‌رگی 20/ لاپه‌ڕه 11) . ئه‌م مزگه‌وته‌ش ئه‌گه‌ر ده‌كرا بفرۆشرێت به‌كه‌سێك به‌و مه‌رجه‌ی له‌كارێكی موباحدا به‌كاری بهێنێت، بۆ نموونه بیكات به نه‌خۆشخانه، پاش ڕوخاندنی مناره‌كه‌ی و گۆڕینی شێوازه‌كه‌ی، دروسته بفرۆشرێت نه‌ك بروخێنرێت، ئه‌ویش له‌به‌ر ڕه‌چاوكردنی به‌رژه‌وه‌ندی كه بریتیه له زیادكردنی نرخه‌كه‌ی له‌وه‌ی ئه‌گه‌ر بروخێرنیت و داروپه‌رتووه‌كه‌ی بفرۆشیت، چونكه فرۆشتنی داروپه‌رتوه‌كه‌ی پاره كه‌متر ده‌كات . به‌ڵام ئه‌گه‌ر ترسی ئه‌وه هه‌بوو پاش فرۆشتنی له‌كارێكی حه‌رامدا به‌كارده‌هێنرێت ئه‌وه ده‌بێت بروخێنرێت و زه‌وی و داروپه‌رتوه‌كه‌ی بفرۆشرێت، و پاره‌كه‌ی بخرێته مزگه‌وتیكی هاوشێوه‌ی خۆیه‌وه . خوای گه‌وره زانا وشاره‌زاتره .. ماڵپه‌ڕێ : ئیسلام پرسیار و وه‌ڵام .
