شرح الحديث :

حدیث مذکور نیکی را به اخلاق نیک تفسیر می کند؛ و اخلاق نیک شامل هر عملی می شود که می تواند به نیک بودن توصیف شود؛ فرقی نمی کند عمل مذکور بین بنده و پروردگارش باشد یا بین بنده و برادر مسلمانش یا بین او و سایر مردمِ مسلمان و کافر باشد. یا چنانکه در حدیث دوم آمده است، عبارت است از آنچه درون انسان بدان آرام بگیرد؛ و درون انسان با اقوال و اعمال خوب و نیک آرام می گیرد. و گناه همان است که درون انسان را دچار تردید می کند و مانند شبهه است که تردید ایجاد می کند؛ پرهیزگاری ترک آن و دوری از آن را ایجاب می کند تا نفس و درون انسان از ارتکاب حرام مصون و در امان بماند. پرهیزگاری ترک همه ی این موارد و اعتماد به چیزی است که قلب با آن آرام می گیرد. و آنچه باعث تردید درونی می شود، همان گناه است، هرچند دیگران فتوا دهند و اظهار نظر کنند که گناه نیست؛ و این حالت برای کسی است که سینه اش را برای ایمان گشوده است؛ و کسی که در این مورد برای او فتوا داده و اظهار نظر می کند، مبنای فتوا و نظر وی ظن و گمان یا هوی و هوس بوده و پشتوانه ای از دلیل شرعی ندارد. اما اگر با دلیل شرعی همراه باشد، پیروی از آن واجب است هرچند نفس و درون بدان رضایت ندهد.

ترجمة هذا الحديث متوفرة باللغات التالية

العربية الإنجليزية التركية الأردية الأندونيسية البوسنية البنغالية الصينية