گومان له‌وه‌دا نیه ڕۆژوو ناڕه‌حه‌تی وماندووبوون وبه‌رگه‌گرتنی برسیه‌تی وخۆ گرتنه‌وه‌یه له‌و هه‌مووه نازونیعمه‌ته‌ی كه‌خوای گه‌وره داویه‌تی به‌مرۆڤه‌كان، هه‌ر بۆیه ده‌بینین كه‌گرتنی ڕۆژوو ئه‌رك وقورسی وبارگرانیه له‌سه‌ر ده‌روونی ئاده‌میزاد بۆیه په‌روه‌ردگار پاداشتی زۆر گه‌وره‌ی بۆ داناوه، وه‌له‌سه‌ره‌تای هاتنی ئیسلامیشه‌وه به‌سێ قۆناغ ومه‌رحه‌له فه‌رزكرا به‌سه‌ر باوه‌ڕداراندا، له‌به‌رئه‌وه‌ی خوای گه‌وره ده‌رون ونه‌فسی موسڵمانان ڕابهێنیت تاوه‌كو له‌پاشتر گرتنی ڕۆژووی مانگی ڕه‌مه‌زان ئاسایی بێت به‌لایانه‌وه.
التفاصيل
قۆناغه‌كانی فه‌رز بوونی ڕۆژووی مانگی ڕه‌مه‌زان گومان له‌وه‌دا نیه ڕۆژوو ناڕه‌حه‌تی وماندووبوون وبه‌رگه‌گرتنی برسیه‌تی وخۆ گرتنه‌وه‌یه له‌و هه‌مووه نازونیعمه‌ته‌ی كه‌خوای گه‌وره داویه‌تی به‌مرۆڤه‌كان، هه‌ر بۆیه ده‌بینین كه‌گرتنی ڕۆژوو ئه‌رك وقورسی وبارگرانیه له‌سه‌ر ده‌روونی ئاده‌میزاد بۆیه په‌روه‌ردگار پاداشتی زۆر گه‌وره‌ی بۆ داناوه، وه‌له‌سه‌ره‌تای هاتنی ئیسلامیشه‌وه به‌سێ قۆناغ ومه‌رحه‌له فه‌رزكرا به‌سه‌ر باوه‌ڕداراندا، له‌به‌رئه‌وه‌ی خوای گه‌وره ده‌رون ونه‌فسی موسڵمانان ڕابهێنیت تاوه‌كو له‌پاشتر گرتنی ڕۆژووی مانگی ڕه‌مه‌زان ئاسایی بێت به‌لایانه‌وه. قۆناغی یه‌كه‌م : فه‌رزكردنی ڕۆژوو گرتنی ڕۆژی عاشورا كه‌ئه‌كاته ده‌یه‌مین ڕۆژ له‌مانگی موحه‌ڕه‌می ساڵی كۆچی كه یه‌كه‌مین مانگه له‌مانگه كۆچیه‌كان : له‌م باره‌یه‌شه‌وه چه‌ند ڕیوایه‌تێك هاتووه، له‌وانه: - عن ابن عباس - رضي الله عنهما - قال: قدم النبي - صلى الله عليه وسلم - المدينة فرأى اليهود تصوم يوم عاشوراء فقال: { مَا هَذَا قَالُوا هَذَا يَوْمٌ صَالِحٌ، هَذَا يَوْمٌ نَجَّى اللَّهُ بَنِي إِسْرَائِيلَ مِنْ عَدُوِّهِمْ فَصَامَهُ مُوسَى، قال: فَأَنَا أَحَقُّ بِمُوسَى مِنْكُمْ فَصَامَهُ وَأَمَرَ بِصِيَامِهِ } [رواه البخاري 1865]. واته: عه‌بدوڵڵای كوڕی عه‌باس ( خوا لێیان ڕازی بێت ) ئه‌گێڕێته‌وه‌و ئه‌ڵیت : كاتیك پێغه‌مبه‌ر ( درودی خوای له‌سه‌ر بێت ) كۆچی كرد وهاته مه‌دینه بینی كه‌جوله‌كه‌كان ڕۆژووی ڕۆژی عاشورا ده‌گرن، فه‌رمووی : ئه‌مه چیه؟ ووتیان : ئه‌مه رۆژێكی زۆرباشه- له‌ڕیوایه‌تێكی تردا هاتوه كه ووتیان : ئه‌مه‌ڕۆژێكی گه‌وره‌یه- ئه‌مه ڕۆژێكه خوای گــه‌وره به‌نوئیسرائیلی له‌ده‌ست دوژمنه‌كه‌یان ڕزگاركرد - واته له‌ده‌ست فیرعه‌ون - حه‌زره‌تی موسی ( علیه السلام ) ئهم ڕۆژه به‌ڕۆژوو بوو، ئه‌مجا پێغه‌مبه‌ر ( درودی خوای له‌سه‌ر بێت ) فه‌رمووی : " من له پێشترم به‌موسی له‌ئێوه " - به‌و مانایه‌ی هه‌موو پێغه‌مبه‌ران برای یه‌كتر وته‌واوكه‌ری یه‌كتر بوون - خۆی ئه‌و ڕۆژه‌ی گرت و فه‌رمانی كرد به‌باوه‌ڕدارانیش به‌ڕۆژوو بن . ئیتر له‌و ڕۆژه به‌دواوه ڕۆژووی عاشورا فه‌رز بوو له‌سه‌ر موسڵمانان . - عَنْ عَائِشَةَ ( رَضيَ اللهُ عَنْهَا ) قَالَتْ : كَانَتْ قُرَيش تَصُومُ عَاشورَاءَ في الجَاهلِيةِ، وَكَانَ رَسُولُ اللهِ ( صَلَى اللهُ عَلَيِهِ وَسَلَم ) يَصُومُهُ، فَلَمّـا هَاجَرَ إلى المَدينَةِ صَامَهُ وأَمَرَ بِصيَامِهِ، فَلمَّا فُرِضَ شَهرُ رَمَضاَنَ قَالَ : " مَنْ شَاءَ صَامَهُ وَمَنْ شَاءَ تَرَكَهُ " { متفق عليه } واته: عائیشـه‌ی دایكی باوه‌ڕداران ( خوای لێ ڕازی بێت ) ئه‌گێڕێته‌وه‌و ئه‌ڵێت : قوره‌یش له‌سه‌رده‌می نه‌فامیدا ڕۆژووی عاشورایان ده‌گرت، له‌هه‌مان كاتدا پێغه‌مبه‌ریش ( دردوی خوای له‌سه‌ر بێت ) ئهم ڕۆژووه‌ی ده‌گرت، وه‌كاتێكیش كه كۆچی كرد بۆ شاری مه‌دینه هه‌ر ئهم ڕۆژووه‌ی ده‌گرت وفه‌رمانیشی كرد به- موسڵمانان - به‌گرتنی، وه‌كاتێك كه ڕۆژووی مانگی ڕه‌مه‌زان فه‌رزكرا له‌سه‌ر باوه‌ڕداران پێغه‌مبه‌ر ( درودی خوای له‌سه‌ر بیت )فه‌رمووی : هه‌ركه‌سێك ئه‌یه‌ویت ڕۆژووی عاشورا بگرێت با بیگرێت ئه‌وه‌شی نایه‌ویت بیگرێت ئه‌توانێت ته‌ركی بكات ونه‌یگرێت . ئه‌مه‌ش به‌و مانایه دێت ئیتر له‌و ڕۆژه به‌دواوه گرتنی ڕۆژووی عاشورا بووه به‌سونه‌ت و به‌فه‌رزی نه‌ما له‌سه‌ر باوه‌ڕداران . قۆناغی دووه‌م : پاشان وه‌ك ووتمان رۆژووی عاشورا حوكمی فه‌رزبوونی هه‌ڵگیرا وسڕایه‌وه( نه‌سخ بوویه‌وه) وله‌جێگایدا خوای گه‌وره ڕۆژووی مانگی ره‌مه‌زانی فه‌رزكرد، به‌ڵام فه‌رز كردنیك له‌نێوان ئه‌وه‌ی ئه‌گه‌ر وویستت ڕۆژوو بگریت بیگریت، وه‌ئه‌گه‌ر وویستت نه‌یگریت ئه‌توانیت ( فدیة ) كه‌ی بده‌یت له‌بری هه‌ر ڕۆژێك نه‌گرتنی ڕۆژوو خواردنی هه‌ژارێك بده‌یت، هه‌روه‌ك خوای گه‌وره ده‌فه‌رموێت : ( یا َيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ* أَيَّاماً مَّعْدُودَاتٍ فَمَن كَانَ مِنكُم مَّرِيضاً أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِّنْ أَيَّامٍ أُخَرَ وَعَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِينٍ فَمَن تَطَوَّعَ خَيْراً فَهُوَ خَيْرٌ لَّهُ وَأَن تَصُومُواْ خَيْرٌ لَّكُـــمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ* ) { البقرة : 183 - 184 } واته: ئه‌ی ئه‌و كه‌سانه‌ی باوه‌ڕتان هێناوه ڕۆژووی ڕه‌مه‌زان له‌سه‌رتان فه‌رزكراوه، هه‌روه‌ك له‌سه‌ر گه‌لانی پێش ئێوه فه‌رز كرابوو، بۆ ئه‌وه‌ی خواناس وبه‌ته‌قوابن * چه‌ند ڕۆژێكی ژمێرراوی دیـــاری كراوه( كه‌مانگی ره‌مه‌زانه ) خۆ ئه‌گه‌ر كه‌سێك له‌ئێوه نه‌خۆش بوو یان له‌سه‌فه‌ردا بوو با به‌ئه‌ندازه‌ی ئه‌و ڕۆژانه‌ی بۆی نه‌گیراوه له‌ڕۆژانێكی تردا بیانگرێته‌وه، وه‌ئه‌وانه‌شی كه ئه‌توانن بیگرن - وله‌جێگای خۆشیانن وموسافیر نین - سه‌رپشكن له‌نێوان گرتن وفدیه‌دا - ئه‌گه‌ر نه‌یگرت ئه‌وا با له‌بری هه‌ر ڕۆژێك خواردنی هه‌ژارێك بدات خۆ ئه‌گه‌ر زیاتر له‌وه‌ش بدات ئه‌وه خێره بۆی، وه‌ئه‌گه‌ر ڕۆژووه‌كه‌ش بگرن باشتر وخێرتره له( فدیة ) دان بۆتان، ئه‌گه‌ر بزانن . له‌ته‌فسیری ئهم ئایه‌ته‌دا ابن الكثیر ( ڕه‌حمه‌تی خوای لێ بێت ) ئه‌ڵێت : ئه‌وانه‌شی كه‌ده‌توانن ڕۆژوو بگرن خوای گه‌وره مۆله‌تی دابوون وسه‌رپشكی كردبوون له‌نێوان گرتنی ڕۆژوو وه‌یان دانی ( فدیة ) كه‌بریتی یه‌له خواردنی هه‌ژارێك بۆ نه‌گرتنی هه‌ر ڕۆژێك خۆ ئه‌گه‌ر خواردنی زیاتر له‌هه‌ژارێكیش بدات ئه‌وه خێری زیاتره، وه‌گرتنی ڕۆژووه‌كه‌ش له فدیة دان خێری زیاتره بۆ باوه‌ڕداران ( ئه‌مه‌ش ووته‌ی هه‌ریه‌ك له‌عه‌بدوڵڵای كوڕی مه‌سعود وعه‌بدوڵڵای كوڕی عه‌باس وموجاهید وطاوس وموقاتل وكۆمه‌ڵێكی تره له‌سه‌له‌ف ..... ) ( تفسیر القران العظيم لابن كثیر، به‌رگی 1/ لاپه‌ڕه 175 ) . قۆناغی سێهه‌م : له‌م قۆناغه‌دا كه‌قۆناغی كۆتایی بوو، خوای گه‌وره مانگی ڕه‌مه‌زانی فه‌رزكرد له‌سه‌ر هه‌موو موسڵمانیك به‌بێ سه‌رپشك بوونیان له‌گرتن وكه‌فاره‌ت دان، به‌و واتایه‌ی ئه‌و حوكمه سڕایه‌وه كه له‌قۆناغی پێشوتردا باسمان كرد، وه‌ك ئه‌وه‌ی كه‌ئێستا هه‌موو موسڵمان وباوه‌ڕدارانی له‌سه‌ره، ئه‌ویش پاش ئه‌وه‌ی خوای گه‌وره ئهم ئایه‌ته‌ی دابه‌زاند بۆ پێغه‌مبــــه‌ری ئازیز ( درودی خوای له‌سه‌ر بێت ) كـــــه‌ده‌فه‌رموێت : ( شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِيَ أُنزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِّلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِّنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ فَمَن شَهِدَ مِنكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ وَمَن كَانَ مَرِيضاً أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِّنْ أَيَّامٍ أُخَرَ يُرِيدُ اللّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلاَ يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ وَلِتُكْمِلُواْ الْعِدَّةَ وَلِتُكَبِّرُواْ اللّهَ عَلَى مَا هَدَاكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُون ) { البقرة : 185 } واته: مانگی ڕه‌مه‌زان ئه‌و مانگه‌یه كه‌قورئانی تیادا هاتووه‌ته خواره‌وه، له‌كاتێكدا ئهم قورئانه ڕینمونی به‌خشه بۆ خه‌ڵكی وبه‌ڵگه‌ی زۆری تێدایه بۆیان له‌ڕێنمونی وجیاكردنه‌وه‌ی ڕاست وناڕاست وحه‌ق وناحه‌ق، جا هه‌ركه‌سێك له‌ئێوه مانگی ره‌مه‌زانی بینی - یان هه‌واڵی بینی پێدرا وه‌ك له‌فه‌رمووده‌دا هاتووه- با ئه‌و مانگه به‌ڕۆژوو بێت، ئه‌وه‌ش كه‌نه‌خۆش بێت یان له‌سه‌فه‌ردا بێت با له‌ڕۆژانی تری پاش ڕه‌مه‌زاندا به‌و ئه‌ندازه‌یه‌ی كه‌ڕۆژووی شكاندوه بیانگرێته‌وه، چونكه خوای گه‌وره ئاسانكاری بۆ ئێوه ده‌ویت و نایه‌ویت عیباده‌ت وفه‌رزه‌كانتان له‌سه‌ر قورس وگران بكات، بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌و ماوه دیاری كراوه ته‌واو بكه‌ن وخوا به‌گه‌وره بگرن وسوپاسگوزاریشی بكه‌ن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كه‌ڕینمونی كردوون . زانایانی ته‌فسیر ئه‌ڵین كاتێك خوای گه‌وره ئهم ئایه‌ته‌ی دابه‌زاند ڕۆژووی به‌ته‌واوی فه‌رز وجێگیر كرد له‌سه‌ر كه‌سی جێگیری ( المقیم ) ی ته‌ندروستی ساغ وسه‌لیم، وه‌مۆڵه‌ت وڕوخصه‌تی دا به‌نه‌خۆش وموسافیر كه ئه‌توانن ڕۆژوو بشكێنن ونه‌یگرن به‌ڵام كاتیك چاك بوونه‌وه یان گه‌ڕانه‌وه شوێنی خۆیان له‌پاش ڕه‌مه‌زان ئه‌و ڕۆژانه قه‌زا بكه‌نه‌وه كه نه‌یانگرتووه له ڕه‌مه‌زاندا { بڕوانه ته‌فسیری ابن كثیر به‌رگی 1/لاپه‌ڕه1 76 } . به‌ڕێزان به‌م شێوه‌یه بۆمان ڕوون بوویه‌وه كه‌خوای گه‌وره له‌فه‌رزكردنی عیباده‌ت وواجباته‌كانی دینه‌كه‌یدا ڕه‌چاوی قۆناغه‌كانی زۆر به‌ووردی كردوه تاوه‌كو هێواش وله‌سه‌رخۆ ده‌روونی باوه‌رداران ڕابهێنێت له‌ســــه‌ر ئه‌نجــــام دانیان، هه‌روه‌ك چۆن ئـــه‌م ( ته‌ده‌ڕوج ومه‌راحلانه) له‌ته‌واوی حوكمه شه‌رعیه‌كانی تریشدا ره‌چاوكراوه. هذا وصلى الله وسلم على سيدنا محمد وعلى آله وصحبه وسلم والسلام علیكم ورحمة الله وبركاته .
