خۆشه‌ویستان لهم بابه‌ته‌ماندا هه‌وڵ ئه‌ده‌ین به‌چه‌ند ئه‌ڵقه‌یه‌ك چه‌ند بابه‌تێكتان له‌سه‌ر ئه‌حكامه‌كانی ( جه‌نازه ) ومردوو پێشكه‌ش بكه‌ین به ئومێدی ئه‌وه‌ی كه گشت لایه‌ك سوودمه‌ند بن لێی، چونكه زۆربه‌ی ئه‌حكامه‌كانی ( جه‌نازه ) فه‌رزی كفایه‌ن، جا پێویسته كۆمه‌ڵێك له‌خه‌ڵكی ئاگاداری ئه‌م بابه‌تانه بن، چونكه به نه‌كردن وئه‌دا نه‌كردنیان ته‌واوی خه‌ڵكی ئه‌و شار و ووڵاته گوناهـ بار ئه‌بن كه ئه‌و فه‌رزه كفایه‌یان كه‌وتوه‌ته سه‌ر...
التفاصيل
ئه‌حكامه‌كانی جه‌نازه ( مــردوو )عه‌بدولسه‌لام پشده‌ری ﴿ أحكام الجنائز ﴾عبد السلام بشدريئه‌حكامه‌كانی جه‌نازه ( مــردوو )الحمد لله رب العالمین والصلاة والسلام علی نبینا محمد وعلی آله وصحبه وسلمأما بعـــد :خۆشه‌ویستان لهم بابه‌ته‌ماندا هه‌وڵ ئه‌ده‌ین به‌چه‌ند ئه‌ڵقه‌یه‌ك چه‌ند بابه‌تێكتان له‌سه‌ر ئه‌حكامه‌كانی ( جه‌نازه ) ومردوو پێشكه‌ش بكه‌ین به ئومێدی ئه‌وه‌ی كه گشت لایه‌ك سوودمه‌ند بن لێی، چونكه زۆربه‌ی ئه‌حكامه‌كانی ( جه‌نازه ) فه‌رزی كفایه‌ن، جا پێویسته كۆمه‌ڵێك له‌خه‌ڵكی ئاگاداری ئه‌م بابه‌تانه بن، چونكه به نه‌كردن وئه‌دا نه‌كردنیان ته‌واوی خه‌ڵكی ئه‌و شار و ووڵاته گوناهـ بار ئه‌بن كه ئه‌و فه‌رزه كفایه‌یان كه‌وتوه‌ته سه‌ر، ئێستاش ئێوه و ئه‌و ئه‌حكامانه : یه‌كه‌م: ئه‌و كاره چاكانه‌ی كه پێویسته له‌سه‌ر نه‌خۆش:1ـ گومانی چاك بردن به خوای گه‌وره: عن جَابِرٍ قال: سمعت النبي (صلى الله عليه وسلم) قبل وفاته بثلاث يقول لا يَمُوتَنَّ أحدكم إِلا وهو يُحْسِنُ بِاللَّهِ الظَّنَّ , { رواه مسلم 2877} .واته : جابیر ره‌زای خوای لێبێت ده‌ڵی: سێ رۆژ پێش وه‌فاتی پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) گوێم لێبوو فه‌رمووی: "با هیچ كام له ئێوه نه‌مرێ ئیللا گومانی چاك به‌خوا ببات".2ـ په‌له‌كردن له ته‌وبه‌كردندا: چونكه خوای گه‌وره ده‌فه‌رموێت: (وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ) {النور: ٣١} واته: ئه‌ی باوه‌ڕداران هه‌مووتان ته‌وبه بكه‌ن‌و بگه‌ڕێنه‌وه بۆ لای خوا تا رزگار‌و سه‌رفراز ببن له رۆژی دواییدا.3ـ وه‌سیه‌ت نووسین : عن عبد اللَّهِ بن عُمَرَ رضي الله عنهما أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلى الله عليه وسلم) قال: ما حَقُّ امْرِئٍ مُسْلِمٍ له شَيْءٌ يُوصِي فيه يَبِيتُ لَيْلَتَيْنِ إلا وَوَصِيَّتُهُ مَكْتُوبَةٌ عِنْدَهُ .{ رواه البخاري 2738 ومسلم 1627} .واته : عه‌بدوڵڵای كوڕی عومه‌ر ره‌زای خوای لێبێت ده‌ڵێ: پێغه‌مبه‌ری خوا (صلى الله عليه وسلم) فه‌رمووی: "هه‌ق نییه هیچ موسڵمانێك كه شتێكی هه‌بێت پێویستی به‌وه‌سێت بێت دوو شه‌وی به‌سه‌ردا تێپه‌ڕێت، مه‌گه‌ر وه‌سیه‌تی لای خۆی نووسیبێت".4ـ دانه‌وه‌ی قه‌رزه‌كان : ئه‌گه‌ر نه‌خۆش قه‌رزدار بوو و توانای دانه‌وه‌ی قه‌رزه‌كه‌شی هه‌بوو ده‌بێت به‌زووترین كات قه‌رزه‌كان بداته‌وه بێ دواخستن، چونكه نازانێ كه‌ی مردن یه‌خه‌ی پێ ده‌گرێ، ئه‌گه‌ر مرد ، كێ ده‌ڵێ كه‌سوكاری قه‌رزه‌كانی بۆ ده‌ده‌نه‌وه. دووه‌م : ئه‌ركی ئاماده‌بوونای مردوو:ئه‌و كه‌سانه‌ی له كاتی مردنی كه‌سێكدا ئاماده‌ن چ كاتی سه‌ره‌مه‌رگ بێت یا كاتی دوامردنی ئه‌وه چه‌ند ئه‌ركێكیان له‌سه‌ره كه ئه‌مانه‌ن:1ـ (لا إله إلا الله) خستنه سه‌ر زمانی ئه‌و كه‌سه‌ی له‌سه‌ره‌مه‌رگدایه: عن أَبَي سَعِيدٍ الْخُدْرِيَّ يقول قال رسول اللَّهِ (صلى الله عليه وسلم) لَقِّنُوا مَوْتَاكُمْ لَا إِلَهَ إلا الله { رواه البخاري 1240 ومسلم 2162.}. واته : ئه‌بو سه‌عیدی خودری ره‌زای خوای لێبێت ده‌ڵی: پێغه‌مبه‌ر(صلى الله عليه وسلم) فه‌رمووی: "لا إله إلا الله" بده‌ن به گوێی مردووه‌كانتاندا"،مه‌به‌ست له مردووه‌كان ئه‌و كه‌سانه‌یه كه له سه‌ره‌مه‌رگدان. 2ـ دواخستنی چاوی مردووه‌كه و دوعا كردن بۆی: عن أُمِّ سَلَمَةَ قالت دخل رسول اللَّهِ (صلى الله عليه وسلم) على أبي سَلَمَةَ وقد شَقَّ بَصَرُهُ فَأَغْمَضَهُ ثُمَّ قال إِنَّ الرُّوحَ إذا قُبِضَ تَبِعَهُ الْبَصَرُ فَضَجَّ نَاسٌ من أَهْلِهِ فقال لَا تَدْعُوا على أَنْفُسِكُمْ إلا بِخَيْرٍ فإن الْمَلَائِكَةَ يُؤَمِّنُونَ على ما تَقُولُونَ ثُمَّ قال اللهم اغْفِرْ لآبِي سَلَمَةَ وَارْفَعْ دَرَجَتَهُ في الْمَهْدِيِّينَ وَاخْلُفْهُ في عقبة في الْغَابِرِينَ وَاغْفِرْ لنا وَلَهُ يا رَبَّ الْعَالَمِينَ وأفسح له في قَبْرِهِ وَنَوِّرْ له فيه { رواه مسلم 920}.واته : ئومموسه‌له‌مه ره‌زای خوای لێبێت ده‌ڵی: پێغه‌مبه‌ری خوا (صلى الله عليه وسلم) رۆشته سه‌ر ته‌رمی ئه‌بوسه‌له‌مه چاوكرابۆوه پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) چاوه‌كانی لێكنان پاشان فه‌رمووی: "كاتێ گیان ده‌رده‌چێت چاو له دوای ده‌راِوانێت" هه‌ندێ له كه‌سوكاری ده‌نگی ـ گریانیان ـ لێ به‌رزبوویه‌وه (( نزای خێر نه‌بێت له خۆتانی مه‌كه‌ن چونكه فریشته‌كان ئامین ده‌كه‌ن له‌سه‌ر نزاكانتان)) ئینجا فه‌رمووی: "خوایه له ئه‌بوسه‌له‌مه خۆش ببه، په‌لوپایه‌ی له ریز هیدایه‌تدراواندا به‌رز بكه‌ره‌وه، خۆت سه‌رپه‌رشتی ئه‌و نه‌وانه‌ی بكه كه له دوای به‌جێ ماوون، له ئێمه‌ش و له‌ویش خۆش ببه ئه‌ی په‌روه‌ردگاری جیهانیان، گۆڕه‌كه‌شی بۆ فراوان‌و گوشاد‌و رووناك بكه".3ـ داپۆشینی لاشه‌ی مردووه‌كه به قوماشێك:عن عَائِشَةَ أُمَّ الْمُؤْمِنِينَ رضي الله عنها قالت: سُجِّيَ رسول اللَّهِ (صلى الله عليه وسلم) حين مَاتَ بِثَوْبِ حِبَرَةٍ { رواه البخاري 1241و 1242 ومسلم 942}.واته : عائیشه ره‌زای خوای لێبێت ده‌ڵی: "كاتێ پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) وه‌فاتی كرد به پارچه قوماشێكی سه‌وز داپۆشرا".4ـ په‌له‌كردن له دانه‌وه‌ی قه‌رزی مردووه‌كه: عن أبي هُرَيْرَةَ قال قال رسول اللَّهِ (صلى الله عليه وسلم) نَفْسُ الْمُؤْمِنِ مُعَلَّقَةٌ بِدَيْنِهِ حتى يُقْضَى عنه { رواه احمد 2/440 والترمذي 1079 وابن ماجه 2413 حديث صحيح} .واته : ئه‌بوهوره‌یره ره‌زای خوای لێبێت ده‌ڵی: پێغه‌مبه‌ری خوا (صلى الله عليه وسلم) ده‌فه‌رموێ: "گیانی باوه‌ڕدار به قه‌رزكه‌یه‌وه هه‌ڵبه‌ستراوه تا بۆی ده‌درێته‌وه"، واته: به هۆی قه‌رزه‌كه‌یه‌وه قه‌ده‌غه ده‌كرێت له چوونه به‌هه‌شت تا قه‌رزه‌كه‌ی بۆ ده‌درێته‌وه. 5ـ لادانی ده‌م‌و چاوی و ماچ كردنی:عن عَائِشَةَ قالت رأيت رَسُولَ اللَّهِ (صلى الله عليه وسلم) يُقَبِّلُ عُثْمَانَ بن مَظْعُونٍ وهو مَيِّتٌ حتى رأيت الدُّمُوعَ تَسِيلُ { رواه أبو داود 3163 والترمذي 989 وابن ماجه 1456 حديث صحيح بشواهده} .واته : عائیشه ره‌زای خوای لێبێت ده‌ڵی: "عوسمانی كوڕی مه‌زعون مردوو پێغه‌مبه‌ری خوام (صلى الله عليه وسلم) دی ماچی كرد به جۆرێ هه‌تا فرمێسك به چاویدا هاته خواره‌وه".6ـ شۆردنی مردووه‌كه: عن بن عَبَّاسٍ رضي الله عَنْهُمْ قال أَنّ رَجُلٌ وَقَصَهُ بعيره ونحن مع النبي (صلى الله عليه وسلم) وهو محرم فقال النبي (صلى الله عليه وسلم) : اغْسِلُوهُ بِمَاءٍ وَسِدْرٍ وَكَفِّنُوهُ في ثَوْبَيْنِ ولا تُحَنِّطُوهُ ولا تُخَمِّرُوا رَأْسَهُ فإنه يُبْعَثُ يوم الْقِيَامَةِ مُلَبِّيًا { رواه البخاري 1267 ومسلم 1206} .واته : عه‌بدوڵڵای كوڕی عه‌بباس ره‌زای خوای لێبێت ده‌ڵی: ئێمه له‌گه‌ڵ پێغه‌مبه‌ردا (صلى الله عليه وسلم) بووین، پیاوێك له ئیحرامدا وشته‌ركه‌ی ملی شكاندو مرد، پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) فه‌رمووی: "به ئاوو سیدر بیشۆن له دوو پۆشاكدا كفنی بكه‌ن، بۆنی خۆشی لێ مه‌ده‌ن‌و سه‌ری دامه‌پۆشن، چونكه له رۆژی دواییدا خوای گه‌وره به‌ده‌م (لبیك) وتنه‌وه زیندووی ده‌كاته‌وه".سێیه‌م: شۆردنی مردوو :1ـ عن أُمِّ عَطِيَّةَ الأنْصَارِيَّةِ رضي الله عنها قالت دخل عَلَيْنَا رسول اللَّهِ (صلى الله عليه وسلم) حين تُوُفِّيَتْ ابْنَتُهُ فقال اغْسِلْنَهَا ثَلَاثًا أو خَمْسًا أو أَكْثَرَ من ذلك إن رَأَيْتُنَّ ذلك بِمَاءٍ وَسِدْرٍ وَاجْعَلْنَ في الْآخِرَةِ كَافُورًا أو شيئا من كَافُورٍ فإذا فَرَغْتُنَّ فَآذِنَّنِي فلما فَرَغْنَا آذَنَّاهُ فَأَعْطَانَا حِقْوَهُ فقال أَشْعِرْنَهَا إِيَّاهُ تَعْنِي إِزَارَهُ { رواه البخاري 1253 ومسلم 939} .واته : ئوممو عه‌تییه‌ی ئه‌نساری ره‌زای خوای لێبێت ده‌ڵێ: پێغه‌مبه‌ر(صلى الله عليه وسلم) كاتێ كچه‌كه‌ی كۆچی دوایی كرد بوو هات بۆ لامان‌و فه‌رمووی: "سێ جار یان پێنج جار یا زیاتر بیشۆرن ئه‌گه‌ر به پێویستتان زانی له دواجاردا كافوری تێ بكه‌ن ـ یان كه‌مێك له كافور ـ ئه‌نجا كه لێبوونه‌وه ئاگادارم بكه‌ن" جا كه لێبوینه‌وه بانگمان كردو هات به‌رگه پۆشه‌كه‌ی خۆی پێداین‌و فه‌رمووی: "له پێشدا ئه‌وه‌ی پێوه پێچن ئینجا كفنی بكه‌ن به به‌ریدا".2ـ باشتر وایه ژن‌و مێرد یه‌كتری بشۆن:عن عَائِشَةَ قال رسول اللَّهِ (صلى الله عليه وسلم) ما ضَرَّكِ لو مِتِّ قَبْلِي فَقُمْتُ عَلَيْكِ فَغَسَّلْتُكِ وَكَفَّنْتُكِ وَصَلَّيْتُ عَلَيْكِ وَدَفَنْتُكِ { رواه ابن ماجة 1465 والدارمي 1/37 ـ 38 حديث حسن} .واته : عائیشه ره‌زای خوای لێبێت ده‌ڵی: پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) فه‌رمووی: "چ زیانێك ده‌كه‌ین ـ ئه‌ی عائیشه ـ ئه‌گه‌ر پێش من مردبێت ئه‌وه له سه‌رت راده‌وه‌ستام‌و ده‌مشۆردیت‌و كفنم ده‌كردی‌‌و نوێژم له‌سه‌ر ده‌كردیت‌و ده‌مناشتیت".3ـ چاكتره وایه مردوو كه‌س و كاری خۆی بیشوات :چاكتر وایه مردوو خزمی نزیكی بیشوات به‌تایبه‌تی ئه‌گه‌ر شاره‌زای مردوو شۆردن بوو ئه‌وه زۆر باشتره له خه‌ڵكی تر:به مه‌رجێ پیاو پیاوی خزمی بیشتوان‌و ئافره‌تیش ئافره‌ت. ئه‌وه‌ته ئه‌و كه‌سانه‌ی پێغه‌مبه‌ریان h شۆردووه خزم‌و نزیكانی خۆی بوون، قال علي بن أبي طالب غسلت رسول الله فذهبت أنظر ما يكون من الميت فلم أر شيئا وكان طيبا صلى الله عليه وآله وسلم حيا وميتا (صلى الله عليه وسلم) { رواه ابن ماجة 1467 والحاكم 1/362 والبيهقي 3/398 حديث صحيح} .واته : عه‌لی كوڕی ئه‌بوتاڵیب ره‌زای خوای لێبێت ده‌ڵی: پێغه‌مبه‌ری خوام (صلى الله عليه وسلم) شۆرد جا سه‌یرم كرد ئه‌وه‌ی به سه‌ر مردوودا دێت، له پێغه‌مبه‌ردا (صلى الله عليه وسلم) هیچم نه‌دی‌‌و پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) به زیندوویی و به‌مردوویی هه‌ر بۆن خۆش‌و جوان بوو".4ـ لای راستی مردوو پێشتر بشۆردرێ:عن أُمِّ عَطِيَّةَ قالت قال النبي (صلى الله عليه وسلم) لَهُنَّ في غَسْلِ ابْنَتِهِ ابْدَأْنَ بِمَيَامِنِهَا وَمَوَاضِعِ الْوُضُوءِ منها { رواه البخاري 167 ومسلم 42/ 939}. واته : ئوممو عه‌تییه ره‌زای خوای لێبێت ده‌ڵێ: پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) له كاتی شۆردنی كچه‌كه‌یدا پێی وتین: "له شۆردندا له‌لای راسته‌وه و له شوێنه‌كانی ده‌ست نوێژییه‌وه ده‌ست پێ بكه‌ن".چواره‌م : كفن كردنی مردوو :چاك وایه كفنی مردوو قوماشێكی چاك‌و پاك بێت‌و هه‌موو لاشه‌ی مردووه‌كه دابپۆشێت‌و بیگرێته‌وه، قال جابر رضي الله عنه وقال النبي (صلى الله عليه وسلم) إذا كَفَّنَ أحدكم أَخَاهُ فَلْيُحَسِّنْ كَفَنَهُ { رواه مسلم 943} .واته : جابیری كوڕی عه‌بدوڵڵا ره‌زای خوای لێبێت ده‌ڵی: پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) فه‌رمووی: "ئه‌گه‌ر كه‌سێكتان كفنی بۆ براكه‌ی ئاماده كرد با به چاكی‌‌و تێرو ته‌واوی بیكات".باشتر وایه كفنه‌كه له قوشای سپی بێت: عن ابن عَبَّاسٍ قال قال رسول اللَّهِ (صلى الله عليه وسلم) الْبَسُوا من ثِيَابِكُمْ الْبَيَاضَ فَإِنَّهَا من خَيْرِ ثِيَابِكُمْ وَكَفِّنُوا فيها مَوْتَاكُمْ { رواه مسلم 1246 واحمد 1/247 وأبو داود 1889 حديث صحيح}. واته : عه‌بدوڵڵای كوڕی عه‌بباس ره‌زای خوای لێبێت ده‌ڵێ: پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) فه‌رمووی: "له پوشاكه‌كانتاندا ره‌نگی سپی له‌به‌ركه‌ن، چونكه پۆشاكی سپی له چاكترین پۆشاكتانه، مردووه‌كانیشتانی پێ كفن بكه‌ن".پێنجه‌م: نوێژی مردوو :1ـ نوێژكردن له سه‌ر مردوو پێویسته له‌سه‌ر موسڵمانان ئه‌گه‌ر كه‌سێك له‌ناویاندا مرد نوێژی له‌سه‌ر بكه‌ن ئه‌گه‌رنا هه‌موویان گوناهبار ده‌بن، به‌ڵام ئه‌گه‌ر كۆمه‌ڵێكیان پێی هه‌ستن ئه‌و واجبه‌كه له‌سه‌ر هه‌موان ده‌كه‌وێت، چونكه حوكمی ئه‌م نوێژه فه‌رزی كیفایه‌یه، به به‌ڵگه‌ی ئه‌وه‌ی هاوه‌ڵان له ژیانی پێغه‌مبه‌ردا (صلى الله عليه وسلم) نوێژیان له‌سه‌ر مردوو كردووه، پێغه‌مبه‌ریشیان (صلى الله عليه وسلم) ئاگادار نه‌كردووه له مردنه‌كه‌ی. عن أبي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه أَنَّ أَسْوَدَ رَجُلًا أو امْرَأَةً كان يَقُمُّ الْمَسْجِدَ فَمَاتَ ولم يَعْلَمْ النبي (صلى الله عليه وسلم) بِمَوْتِهِ فَذَكَرَهُ ذَاتَ يَوْمٍ فقال ما فَعَلَ ذلك الْإِنْسَانُ قالوا مَاتَ يا رَسُولَ اللَّهِ قال أَفَلَا آذَنْتُمُونِي فَقَالُوا إنه كان كَذَا وَكَذَا قِصَّتُهُ قال فَحَقَرُوا شَأْنَهُ قال فَدُلُّونِي على قَبْرِهِ فَأَتَى قَبْرَهُ فَصَلَّى عليه { رواه البخاري 1337 ومسلم 956} .واته : ئه‌بوهوره‌یره ره‌زای خوای لێبێت ده‌ڵێ: ئه‌سوه‌د پیاوێك بوو یان ئافره‌تێك خزمه‌تی مزگه‌وتی ده‌كرد، مرد، پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) ئاگادار نه‌بوو له مردنه‌كه‌ی، بۆیه رۆژێك باسی كردوو فه‌رمووی: "ئه‌و كه‌سه چی لێ هات؟" وتیان: مرد ئه‌ی پێغه‌مبه‌ری خوا (صلى الله عليه وسلم) فه‌رمووی: "ئه‌ی بۆ ئاگادارتان نه‌كردم؟"، وتیان ئه‌وه وابوو وابوو ـ به‌سه‌رهاته‌كه‌یان گێڕایه‌وه ـ ئه‌بوهوره‌یره ده‌ڵێ: به‌چاوێكی كه‌م سه‌یریان كردبوو، جا پێغه‌مبه‌ری خوا (صلى الله عليه وسلم) فه‌رمووی: "گۆڕه‌كه‌یم نیشان ده‌ن". جا هات بۆ سه‌ر گۆڕه‌كه‌ی‌‌و نوێژی له‌سه‌ر كرد".عن زَيْدِ بن خَالِدٍ الْجُهَني أَنَّ رَجُلًا من أَصْحَابِ النبي (صلى الله عليه وسلم) تُوُفِّيَ يوم خَيْبَرَ فَذَكَرُوا ذلك لِرَسُولِ اللَّهِ (صلى الله عليه وسلم) فقال صَلُّوا على صَاحِبِكُمْ { رواه أبو داود 2693 والنسائي 4/64 وابن ماجة 2848 حديث صحيح}.واته : زه‌یدی كوڕی خالیدی جوهه‌نی ره‌زای خوای لێبێت ده‌ڵی: پیاوێك له هاوه‌ڵانی پێغه‌مبه‌ر(صلى الله عليه وسلم) له رۆژی غه‌زای خه‌یبه‌ردا مردو باسیان كرد بۆ پێغه‌مبه‌ری خوا (صلى الله عليه وسلم) ئه‌ویش فه‌رموی: نوێژ بكه‌ن له‌سه‌ر هاوڕێكه‌تان".كه‌واته واجب نییه له‌سه‌ر هه‌موان نوێژ بكه‌ن له‌سه‌ر مردو وه‌ك لهم دوو فه‌رمووده‌وه ده‌ركه‌وت و روون بووه‌وه.2ـ گه‌وره‌یی نوێژ كردن له سه‌ر مردوو:عن أَبَي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه قال قال رسول اللَّهِ (صلى الله عليه وسلم) : من شَهِدَ الْجَنَازَةَ حتى يُصَلِّيَ فَلَهُ قِيرَاطٌ وَمَنْ شَهِدَ حتى تُدْفَنَ كان له قِيرَاطَانِ قِيلَ وما الْقِيرَاطَانِ قال مِثْلُ الْجَبَلَيْنِ الْعَظِيمَيْنِ { رواه البخاري 1325 ومسلم 945}واته: ئه‌بوهوره‌یره ره‌زای خوای لێبێت ده‌ڵی: پێغه‌مبه‌ر(صلى الله عليه وسلم) فه‌رمووی: "ئه‌وه‌ی ئاماده‌ی جه‌نازه‌یه‌ك بێت هه‌تا نوێژی له‌سه‌ر ده‌كرێت قیراتێكی ده‌ست ده‌كه‌وێت ئه‌و كه‌سه‌ش شوێنی ده‌كه‌وێت هه‌تا ده‌ینێژن ئه‌وه دوو قیراتی ده‌ست ده‌كه‌وێت" پرسیاریان كرد دوو قیرات چین‌و چه‌نده؟ فه‌رمووی: وه‌ك دوو چیای گه‌وره وان.عن مَالِكِ بن هُبَيْرَةَ قال:( قال رسول اللَّهِ (صلى الله عليه وسلم) ما من مُسْلِمٍ يَمُوتُ فَيُصَلِّي عليه ثَلَاثَةُ صُفُوفٍ من الْمُسْلِمِينَ إلا أَوْجَبَ قال فَكَانَ مَالِكٌ إذا اسْتَقَلَّ أَهْلَ الْجَنَازَةِ جَزَّأَهُمْ ثَلَاثَةَ صُفُوفٍ { رواه احمد 4/79 وأبو داود 3166 والترمذي 1028 وابن ماجه 1490 حديث حسن} .واته : مالیكی كوڕی هوبه‌یره ره‌زای خوای لێبێت ده‌ڵی: پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) فه‌رمووی: "هیچ باوه‌ڕدارێك نییه بمرێت ئه‌نجا كۆمه‌ڵێك له موسڵمانان كه سێ ریز بن نوێژی له‌سه‌ر بكه‌ن ئیللا ـ خواـ له گوناهه‌كانی ده‌بورێ". جا مالیكی كوڕی هوبه‌یره ئه‌گه‌ر ئاماده‌بوانی جه‌نازه‌كه‌م بوونایه هه‌وڵی ده‌دا بیانكات به سێ ریزه‌وه".عن عَائِشَةَ رضي الله عنها عَنِ النبي (صلى الله عليه وسلم) قال: ما من مَيِّتٍ يصلي عليه أُمَّةٌ مِنَ الْمُسْلِمِينَ يَبْلُغُونَ مِائَةً، كلهم يَشْفَعُونَ له الا شُفِّعُوا فيه { رواه مسلم 947 واحمد 6/40 والترمذي 1029 والنسائي 4/75} .واته : عائیشه ره‌زای خوای لێبێت ده‌ڵێ: پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) فه‌رمووی: "هیچ مردوویه‌ك نییه كۆمه‌ڵێك له موسڵمانان كه سه‌د كه‌س ببن نوێژی له‌سه‌ر بكه‌ن، هه‌موویان تكای بۆ بكه‌ن ـ لای خوا ـ ئیللا تكاكه‌یان وه‌رده‌گیرێ".3ـ نوێژكردن له‌سه‌ر زیاتر له ته‌رمێك :عن نَافِع بن عُمَرَ : أنه صلى على تِسْعِ جَنَائِزَ جميعا فَجَعَلَ الرِّجَالَ يَلُونَ الْإِمَامَ وَالنِّسَاءَ يَلِينَ الْقِبْلَةَ فَصَفَّهُنَّ صَفًّا وَاحِدًا وَوُضِعَتْ جَنَازَةُ أُمِّ كُلْثُومِ بِنْتِ عَلِيٍّ امْرَأَةِ عُمَرَ بن الْخَطَّابِ وابن لها يُقَالُ له زَيْدٌ وُضِعَا جميعا وَالْإِمَامُ يَوْمَئِذٍ سَعِيدُ بن الْعَاصِ وفي الناس ابن عُمَرَ وأبو هُرَيْرَةَ وأبو سَعِيدٍ وأبو قَتَادَةَ فَوُضِعَ الْغُلَامُ مِمَّا يَلِي الْإِمَامَ فقال رَجُلٌ فَأَنْكَرْتُ ذلك فَنَظَرْتُ إلى ابن عَبَّاسٍ وَأَبِي هُرَيْرَةَ وَأَبِي سَعِيدٍ وَأَبِي قَتَادَةَ فقلت ما هذا قالوا هِيَ السُّنَّةُ { رواه النسائي 4/71ـ 72 والدار قطني 2/79ـ 80 والبيهقي 4/33 وعبدالرزاق 6337 حديث صحيح} .واته : نافیع ده‌گێرێته‌وه و ده‌ڵێت : عه‌بدوڵڵای كوڕی عومه‌ر ره‌زای خوای لێبێت له‌سه‌ر نۆ ته‌رمی ژن‌و پیاو نوێژی كردووه، پیاوه‌كانی له‌به‌رده‌م ئیمامه‌وه دانا، ژنه‌كانیش لای قیبله‌وه، به‌یه‌ك ریز ریزی كردن، ته‌رمه‌كه‌ی ئومموكه‌لسومی كچی عه‌لی كه خێزانی عومه‌ری كوڕی خه‌تتاب بوو ره‌زای خوایان لێبێت له‌گه‌ڵ كوڕێكیدا ـ كه ناوی زه‌ید بوو ـ دانرا، ئیمامه‌كه‌ش ئه‌و كاته سه‌عیدی كوڕی عاص بوو، له‌ناو خه‌ڵكه‌كه‌شدا عه‌بدوڵڵای كوڕی عومه‌ر و ئه‌بوهوره‌یره‌و ئه‌بو سه‌عیدو قه‌تاده ئاماده‌بوون ئه‌نجا منداڵه‌كه له نزیك ئیمامه‌كه‌وه دانرا، جا پیاوێك وتی: ئه‌و كاره‌م لا راست نه‌بوو، بۆیه سه‌یری عه‌بدوڵڵای كوڕی عه‌بباس‌و ئه‌بوهوره‌یره‌و ئه‌بو سه‌عیدو قه‌تاده‌م كرد وتم: ئه‌وه چییه؟ وتیان: سوننه‌ت وایه".4ـ دروسته چه‌ند ته‌رمێك هه‌ریه‌كه نوێژێكی له‌سه‌ر بكرێت:عن عبد اللَّهِ بن الزُّبَيْرِ رضي الله عنهما قال: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلى الله عليه وسلم) أَمَرَ يوم أُحُدٍ بِحَمْزَةَ فسجى بِبُرْدِهِ ثُمَّ صلى عليه فَكَبَّرَ تِسْعَ تَكْبِيرَاتٍ ثُمَّ أتى بِالْقَتْلَى يُصَفُّونَ ويصلى عليهم وَعَلَي مَعَهُمْ { رواه الطحاوي في معاني الآثار 1/290 حديث حسن} .واته : عه‌بدوڵڵای كوڕی زوبه‌یر (ره‌زای خوای لێبێت) ده‌ڵێت : " له رۆژی غه‌زای ئوحوددا پێغه‌مبه‌ری خوا (صلى الله عليه وسلم) فه‌رمانی كرد ته‌رمه‌كه‌ی حه‌مزه‌یان به قوماشێك داپۆشا، پاشان نوێژی له‌سه‌ر كردو نۆ (الله اكبر) ی كرد، پاشان شه‌هیده‌كان هێنران‌و ریزكران‌و نوێژیان له‌سه‌ر كرا عه‌لیشیان له‌گه‌ڵدا بوو".5ـ نوێژكردن له‌سه‌ر مردوو له مزگه‌وتدا دروسته :عن عائشة: أنها لما توفي سعد بن أبي وقاص أرسل أزواج النبي (صلى الله عليه وسلم) أن يمروا بجنازته في المسجد فيصلين عليه ففعلوا فوقف به على حجرهن يصلين عليه أخرج به من باب الجنائز الذي كان إلى المقاعد فبلغهن أن الناس عابوا ذلك وقالوا ما كانت الجنائز يدخل بها المسجد فبلغ ذلك عائشة فقالت ما أسرع الناس إلى أن يعيبوا ما لا علم لهم به عابوا علينا أن يمر بجنازة في المسجد وما صلى رسول الله (صلى الله عليه وسلم) على سهيل بن بيضاء إلا في جوف المسجد { رواه مسلم 100/ 973 وأبو داود 3189 والترمذي 1033 وابن ماجه 1518} .واته : عائیشه ره‌زای خوای لێبێت ده‌ڵێت : كاتی سه‌عدی كوڕی ئه‌بی وه‌ققاص ره‌زای خوای لێبێت مرد، خێزانه‌كانی پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) هه‌واڵیان نارد كه حه‌ز ده‌كه‌ن سه‌ری ته‌رمه‌كه‌ی بده‌ن‌و نوێژی له‌سه‌ر بكه‌ن، خه‌ڵكه‌كه‌ش داواكه‌یان به‌جێ هێنا، ته‌رمه‌كه‌ی سه‌عد له به‌رده‌م ژووری خێزانه‌كانی پێغه‌مبه‌ردا (صلى الله عليه وسلم) دانراو خێزانه‌كانی پێغه‌مبه‌ریش(صلى الله عليه وسلم) نوێژیان كرد له‌سه‌ری، پاشان له ده‌رگای ته‌رم كردنه ده‌ره‌وه ته‌رمه‌كه‌یان برده شوێنێ پێیان ده‌ووت (مقاعد) هه‌واڵ گه‌یشت به خێزانه‌كانی پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) كه خه‌ڵكی ئه‌مه‌یان پێ باش نه‌بوو، وتیان: جاران ته‌رم به‌و جۆره نه‌ده‌برایه ناو مزگه‌وت، ئه‌م هه‌واڵه گه‌شته عائیشه ره‌زای خوای لێبێت، بۆیه وتی: خه‌ڵكی چه‌ند په‌له ده‌كه‌ن له شتێكدا كه شاره‌زاییان لێی نییه، ره‌خنه‌یان له ئێمه گرت كه ته‌رمێ برایه نزكه‌وت، له كاتێكدا پێغه‌مبه‌ری خوا (صلى الله عليه وسلم) له‌ناو مزگه‌وتدا نوێژی له‌سه‌ر سوهه‌یلی كوڕی (بیچا‌و) كرد".6ـ جێگه‌ی وه‌ستانی پێش نوێژ:پێش نوێژ له نوێژی مردوودا له رێكی سه‌ری پیاوو له ناوه‌راستی ئافره‌تدا ده‌وه‌ستێت. عن أبي غَالِبٍ قال صَلَّيْتُ مع أَنَسِ بن مَالِكٍ على جَنَازَةِ رَجُلٍ فَقَامَ حِيَالَ رَأْسِهِ ثُمَّ جاؤوا بِجَنَازَةِ امْرَأَةٍ من قُرَيْشٍ فَقَالُوا يا أَبَا حَمْزَةَ صَلِّ عليها فَقَامَ حِيَالَ وَسَطِ السَّرِيرِ فقال له الْعَلَاءُ بن زِيَادٍ هَكَذَا رَأَيْتَ النبي (صلى الله عليه وسلم) قام على الْجَنَازَةِ مُقَامَكَ منها وَمِنْ الرَّجُلِ مُقَامَكَ منه قال نعم فلما فَرَغَ قال احْفَظُوا { رواه ابوداود 3194 والترمذي 1034 وابن ماجه 1494 حديث صحيح} .واته : ئه‌بوغالیب ده‌ڵێ له‌گه‌ڵ ئه‌نه‌سی كوڕی مالیكدا ره‌زای خوای لێبێت له‌سه‌ر ته‌رمی پیاوێك نوێژم كرد، ئه‌نه‌س لای سه‌رییه‌وه راوه‌ستا، پاشان ته‌رمی ئافره‌تێكیان هێنا، كه قوڕه‌یشی بوو، وتیان باوكی حه‌مزه نوێژی له‌سه‌ر بكه، جا له ناوه‌ڕاستی ته‌رمه‌كه‌دا وه‌ستا، ئه‌نجا عه‌لای كوڕی زیاد پێی وت ئایا پێغه‌مبه‌رت (صلى الله عليه وسلم) دیوه به‌و شێوه‌یه راوه‌ستا له سه‌ر ته‌رمی ئافره‌ت‌و پیاو كه تۆ راوه‌ستایت له‌سه‌ریان؟ وتی: به‌ڵێ، كاتێ ئه‌نه‌س ته‌واو بوو وتی: له‌به‌ریكه‌ن و بیزانن".خوێنه‌رانی به‌ڕێز به‌م ئه‌ندازه‌یه كۆتایی به ئه‌ڵقه‌ی ئه‌مجاره‌مان دێنین تا ئه‌ڵقه‌ی داهاتوو به‌خوای گه‌وره‌تان ده‌سپێرین وخواتان له‌گه‌ڵ .به‌یارمه‌تی خوای گه‌وره له ئه‌ڵقه‌ی داهاتوو باسی چۆنیه‌تی نوێژی مردوو چه‌ند ئه‌حكامێكی تر ئه‌كه‌ین .والسلام علیكم ورحمة الله وبركاته
