ئه‌و تۆڵانه له ئیسلام دا بۆ ئه‌وه دانراون خه‌ڵك ئه‌و تاوانانه نه‌كه‌ن كه زیانیان بۆ هه‌موو كۆمه‌ڵگا هه‌یه به‌گشتى، چونكه ئه‌گه‌ر تاوانباران سزا بدرێن له‌سه‌ر تاوانه‌كانیان خه‌ڵكانى ترى پێ ته‌مبێ ده‌بێ...
التفاصيل
تۆڵه‌ی تاوانه‌كان له ئیسلامدا سوپاس وستایش بۆخوای گه‌وره ومیهره‌بان و درود و ڕه‌حمه‌تی فراوان بۆ سه‌رگیانی پاكی پێشه‌وای محمد المصطفی و سه‌رجه‌م هاوه‌ڵ وشوێكه‌وتوانی هه‌تا هه‌تایه . خۆشه‌ویستان كۆمه‌ڵێك بابه‌تتان بۆ ڕوون ده‌كه‌ینه‌وه له‌سه‌ر تۆڵه‌ی تاوانه‌كان له ئیسلامدا سه‌ره‌تا بفه‌رموون له‌گه‌ڵ ئه‌م ده‌ستپێكه : یه‌كه‌م: پێناسه‌كه‌ى: له‌زمانى عه‌ره‌بى دا (حُدُود) كۆى (حــَـدّ )ه به‌مانه‌ى رِێگرتنه، كه ناهێلێ دوو شت تێكه‌ڵ ببن ، له شه‌رع دا : تۆڵه‌یه‌كى دیارى كراوه له شه‌رع دا دانراوه بۆ پاراستنى مافى خوا. ئه‌و تۆڵانه له ئیسلام دا بۆ ئه‌وه دانراون خه‌ڵك ئه‌و تاوانانه نه‌كه‌ن كه زیانیان بۆ هه‌موو كۆمه‌ڵگا هه‌یه به‌گشتى، چونكه ئه‌گه‌ر تاوانباران سزا بدرێن له‌سه‌ر تاوانه‌كانیان خه‌ڵكانى ترى پێ ته‌مبێ ده‌بێ . دووه‌م: به‌شه‌كانى سزا ئه‌و سزایانه‌ى ئیسلام دایناوه له‌به‌رانبه‌ر تاوانه‌كاندا دوو به‌شه : تۆڵه‌كان و ته‌مبیه‌كان پێشتر پێناسه‌ى تۆڵه‌كانمان كرد، ته‌مبیه‌ش: تۆڵه‌یه‌كه دیارىكراونیه به‌ڵكو قازى خۆى دیارى ده‌كات كه له‌گه‌ڵ ئه‌و تاوانه‌دا گونجاوبێت وه شیاوى تاوانباره‌كه بێت. سێ یه‌م: تۆڵه دیاركراوه‌كان تۆله دیاركراوه‌كان شه‌شن : تۆله‌ى زینا ، تۆڵه‌ى بوختانى زینا ، تۆڵه‌ى دزى ، تۆڵه‌ى ئاره‌ق خواردنه‌وه ، تۆڵه‌ى رِێگرى ، تۆله‌ى هه‌ڵگه‌رِانه‌وه له ئیسلام . چواره‌م: گه‌وره‌یى جێبه‌جى كردنى تۆڵه‌كان: (عن أبي هُرَيْرَةَ قال قال رسول اللَّهِ ( صلى الله عليه وسلم ) حَدٌّ يُعْمَلُ بِهِ في الأرض خَيْرٌ لِأَهْلِ الأرض من أَنْ يُمْطَرُوا أَرْبَعِينَ صَبَاحًا) { رواه ابن ماجة (2538 ) وهو حديث حسن } واته: ئه‌بوهوره‌یره ( ره‌زاى خواى لێبێ ) ده‌ڵێ : پێغه‌مبه‌رى خوا (صلى الله عليه وسلم ) فه‌رمویه‌تى: تۆڵه‌ى تاوانێك جێبه‌جێ كرێت له زه‌ویدا بۆ خه‌ڵكى له‌وه‌ى چل رِۆژ بارانیان بۆ ببارێ پاكتره. پێنجه‌م: پۆشینى ئیماندار ئه‌گه‌ر باوه‌رِدارێك تاوانێكى كرد سونته بپۆشرێت و ئاشكرا نه‌كرێت مه‌گه‌ر زیانى گه‌وره‌ى لێ بكه‌وێته‌وه ئه‌و كاته دروست نیه پۆشینى. (قال: رسول الله ( صلى الله عليه وسلم ) كُلُّ أُمَّتِي مُعَافًى إلا الْمُجَاهِرِينَ وَإِنَّ من الْمُجَاهَرَةِ أَنْ يَعْمَلَ الرَّجُلُ بِاللَّيْلِ عَمَلًا ثُمَّ يُصْبِحَ وقد سَتَرَهُ الله فَيَقُولَ يا فُلَانُ عَمِلْتُ الْبَارِحَةَ كَذَا وَكَذَا وقد بَاتَ يَسْتُرُهُ رَبُّهُ وَيُصْبِحُ يَكْشِفُ سِتْرَ اللَّهِ عنه) { رواه البخارى (6069 ) و مسلم (2990 )} واته: پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) فه‌رمووى: هه‌موو ئوممه‌تى من چاوپۆشى لێ ده‌كرێ جگه له‌وانه تاوانه‌كانیان ئاشكرا ده‌كه‌ن . ئه‌و ئاشكراكردنه‌ش ئه‌مه‌یه كه كه‌سێك تاوانێك بكات له‌شه‌ودا پاشان كه رِۆژ ده‌كاته‌وه خواى گه‌وره تاوانه‌كه‌ى بۆ پۆشیوه ، ئه‌نجا ده‌ڵێ : فڵان كه‌س من دوێنێ ئه‌وه‌و ئه‌وه‌م كرد كه بێگومان په‌روه‌ردگارى بۆى پۆشیبوو به‌ڵام ئه‌و كه رِۆژ ده‌كاته‌وه داپۆشینه‌كه‌ى خوا بۆى كردبوو ئاشكراى ده‌كات. (..وَمَنْ سَتَرَ مُسْلِمًا سَتَرَهُ الله في الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ..) { رواه مسلم (2699)} واته: وه پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلى الله عليه وسلم ) ده‌فه‌رموێ: هه‌ركه‌س موسوڵمانێك بپۆشێ خوا له دونیا و دوارِۆژدا ده‌یپۆشێت. شه‌شه‌م: تكاكردن بۆ جێ به‌جێ نه كردنى تۆڵه‌كان : دروست نیه دوا ئه‌وه‌ى تاوانبار تاوانه‌كه‌ى گه‌یشته لاى قازى تكا بكرێت تۆڵه‌ى تاوانه‌كه‌ى به‌سه‌ردا جێبه‌جێ نه‌كرێت. (عَنْ عَائِشَةَ - رضى الله عنها أَنَّ قُرَيْشًا أَهَمَّتْهُمُ الْمَرْأَةُ الْمَخْزُومِيَّةُ الَّتِى سَرَقَتْ فَقَالُوا مَنْ يُكَلِّمُ رَسُولَ اللَّهِ - صلى الله عليه وسلم - وَمَنْ يَجْتَرِئُ عَلَيْهِ إِلاَّ أُسَامَةُ حِبُّ رَسُولِ اللَّهِ - صلى الله عليه وسلم - . فَكَلَّمَ رَسُولَ اللَّهِ - صلى الله عليه وسلم - فَقَالَ « أَتَشْفَعُ فِى حَدٍّ مِنْ حُدُودِ اللَّهِ » . ثُمَّ قَامَ فَخَطَبَ قَالَ « يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّمَا ضَلَّ مَنْ قَبْلَكُمْ أَنَّهُمْ كَانُوا إِذَا سَرَقَ الشَّرِيفُ تَرَكُوهُ ، وَإِذَا سَرَقَ الضَّعِيفُ فِيهِمْ أَقَامُوا عَلَيْهِ الْحَدَّ ، وَايْمُ اللَّهِ لَوْ أَنَّ فَاطِمَةَ بِنْتَ مُحَمَّدٍ سَرَقَتْ لَقَطَعَ مُحَمَّدٌ يَدَهَا ») { رواه البخارى (1688 ) و مسلم (6788)} واته: عایشه ( رِزاى خواى لێبێت ) ده‌ڵێ: قورِیشیه‌كان ئه‌و ئافره‌ته مه‌خزومییه‌ى كه دزى كردبوو زۆر خه‌فه‌تبارى كردبوون جا ووتیان: كێ له باره‌یه‌وه قسه له‌گه‌ڵ پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلى الله عليه وسلم ) ده‌كات جا كێ له ئوسامه‌ى خۆشه‌ویستى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلى الله عليه وسلم ) ده‌وێرێ به‌و قسه‌یه ، ئه‌نجا ئوسامه‌ش قسه‌ى له‌گه‌ڵ پێغه‌مبه‌رى خوا كرد ( صلى الله عليه وسلم ) ئه‌ویش فه‌رمووى: تۆ له‌تۆڵه‌یه‌ك له تۆله‌كانى خوا دا تكا ده‌كه‌یت پاشان هه‌ستایه سه‌رپێو ووتارێكى دا و فه‌رمووى: ئه‌ى خه‌ڵكینه بێگومان خه‌ڵكانى پێش ئێوه بۆیه گومرِابوون چونكه ئه‌گه‌ر كه‌سێ ناودارو گه‌وره دزى بكردایه وازیان لێ ده‌هێنا به‌ڵام ئه‌گه‌ر كه‌سێ لاواز له‌ناویاندا دزى بكردایه سزایان به‌سه‌ردا جێ به‌جێ ده‌كرد سوێند به خوا ئه‌گه‌ر فاتیمه‌ى كچى موحه‌مه‌د دزى بكات موحمه‌د ده‌ستى ده‌برِێت. حه‌وته‌م: جێ به‌جێ كردنى تۆڵه‌كان ده‌بێته كه فاره‌تى تاوانه‌كه : (عن عُبَادَةَ بن الصَّامِتِ قال كنا مع رسول اللَّهِ ( صلى الله عليه وسلم ) في مَجْلِسٍ فقال تُبَايِعُونِي على أَنْ لَا تُشْرِكُوا بِاللَّهِ شيئا ولا تَزْنُوا ولا تَسْرِقُوا ولا تَقْتُلُوا النَّفْسَ التي حَرَّمَ الله إلا بِالْحَقِّ فَمَنْ وفي مِنْكُمْ فَأَجْرُهُ على اللَّهِ وَمَنْ أَصَابَ شيئا من ذلك فَعُوقِبَ بِهِ فَهُوَ كَفَّارَةٌ له وَمَنْ أَصَابَ شيئا من ذلك فَسَتَرَهُ الله عليه فَأَمْرُهُ إلى اللَّهِ إن شَاءَ عَفَا عنه وَإِنْ شَاءَ عَذَّبَهُ) { رواه البخارى ( 6784 ) و مسلم (41/1709)} واته: عوباده‌ى كورِى ێامت ( ره‌زاى خواى لێبێ ) ده‌ڵێ: له‌كۆرِێكدا ئێمه له خزمه‌تى پێغه‌مبه‌رى خوادا بووین ( صلى الله عليه وسلم ) فه‌رمووى: په‌یمانم پێ بده‌ن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى هاوبه‌ش بۆ خوا پیدانه‌كه‌ن و دزى و زینا نه‌كه‌ن به‌هه‌ق نه‌بێت كه‌سێك نه‌كوژن كه خوا كوشتنى ئه‌وى حه‌رام كردووه جا هه‌ركه‌ستان ئه‌مه‌ى برده سه‌ر ئه‌وه پاداشتى لاى خوایه ، هه‌ر كه‌سیش هه‌ندێ له‌و تاوانانه‌ى توشى بووه تۆڵه‌ى لێ سه‌ندرا له‌سه‌رى ئه‌وه كه‌فاره‌ته بۆى هه‌ر كه‌سیش هه‌ندێ تاوانى له‌وانه‌ى كرد و خوا بۆى پۆشى ئه‌وه كارى لاى خوایه ئه‌گه‌ر ویستى لێى خۆش ده‌بێ وه ئه‌گه‌ر ویستى سزاى ده‌دات. هه‌شته‌م: كێ تۆله‌ى تاوانه‌كان جێ به‌جێ ده‌كات : ته‌نها گه‌وره‌و پێشه‌واى موسڵمانان یان نوێنه‌ره‌كانى تۆڵه‌ى تاوانه‌كان جێ به‌جێ ده‌كه‌ن . چونكه پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلى الله عليه وسلم ) خۆى تۆڵه‌كانى جێ به‌جێ ده‌كرد له ژیانى خۆیدا ، دوا ئه‌ویش خه‌لیفه‌و جێنیشینه‌كان خۆیان جێ به‌جێیان ده‌كرد وه پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) نوێنه‌رى خۆى ناردووه بۆ جێ به‌جێ كردنى تۆڵه‌ى تاوانه‌كان ده‌فه‌رموێ: (« وَاغْدُ يَا أُنَيْسُ إِلَى امْرَأَةِ هَذَا ، فَإِنِ اعْتَرَفَتْ فَارْجُمْهَا») { رواه البخارى (2695،2669 ) ومسلم (25/ 1697 ) ومالك 2/822 (6)} واته: ئه‌نه‌سه‌بچكۆل برِۆ بۆ لاى ژنى ئه‌م كابرا جا ئه‌گه‌ر دانى به‌وه‌دانا كه زیناى كردووه ئه‌وه به‌رد بارانى كه تا ده‌مرێ. به‌وه‌نده ئیكتفا ده‌كه‌ین له‌م سه‌ره‌تای ده‌سپێكه‌وه تا به‌یه‌ك گه‌شتنه‌وه‌یه‌كی تر و بابه‌تێكی نوێ ده‌رباره‌ی حوكم وتۆڵه‌ی دزی له ئیسلامدا به‌خواتان ده‌سپێرم و خواتان له‌گه‌ڵ .
