الإحسان: له ئاینی پیرۆزی ئیسلامدا به واتای ئه‌وه دێت كه مرۆڤی باوه‌ڕدار په‌روه‌ردگاری به چاودێری خۆی بزانێت له‌ئاشكرا وپه‌نهانیدا، له كردار و گوفتاریدا، وه ئه‌نجامدانی چاكه وحه‌سه‌نات به جوانرتین شێوه كه مه‌به‌ست ته‌نها به‌ده‌ستهێنانی ڕه‌زامه‌ندی خوای گه‌وره بێت...
التفاصيل
( الإحسان ) چاكه كاری سوپاس وستایش بۆ خوای گه‌وره ومیهره‌بان ودرود وڕه‌حمه‌تی نه‌بڕاوه‌ش بۆ سه‌ر گیانی پاكی پێغه‌مبه‌ری ئیسلام و سه‌رجه‌م یار و هاوه‌ڵ و شوێنكه‌وتوانی هه‌تا هه‌تایه . الإحسان : له ئاینی پیرۆزی ئیسلامدا به واتای ئه‌وه دێت كه مرۆڤی باوه‌ڕدار په‌روه‌ردگاری به چاودێری خۆی بزانێت له‌ئاشكرا وپه‌نهانیدا، له كردار و گوفتاریدا، وه ئه‌نجامدانی چاكه وحه‌سه‌نات به جوانرتین شێوه كه مه‌به‌ست ته‌نها به‌ده‌ستهێنانی ڕه‌زامه‌ندی خوای گه‌وره بێت . له پێناسه‌ی ئیحساندا پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) له‌وه‌ڵامی حه‌زره‌تی جوبره‌ئیل ( علیه السلام ) دا فه‌رموویه‌تی : ( الإحسان أن تعبد الله كأنك تراه، فإن لم تكن تراه فإنه يراك) { متفق عليه } واته : ئیحسان ئه‌وه‌یه كه خوای گه‌وره بپه‌رستیت وه‌ك ئه‌وه‌ی ده‌یبینێت، خۆ ئه‌گه‌ر تۆ په‌روه‌ردگار نه‌بینیت بیگومان ئه‌و تۆ ده‌بینێت . چۆره‌كانی ئیحسان : خوای گه‌وره ئیحسانی واجب وپێویست كردوه له‌هه‌موو كار وكرده‌وه‌یه‌كی باوه‌ڕداردا كه ئه‌نجامی ئه‌دات، به‌شێوه‌یه‌ك ئیحسان بووه به‌هه‌وێنی هه‌موو كاروكرده‌ویه‌كی وه‌ك پێشه‌وای باوه‌ڕداران وسه‌رداری كائنات محمد المصطفی ( صلی الله علیه وسلم ) له فه‌رمووده‌یه‌كی صه‌حیحدا فه‌رموویه‌تی : ( إن الله كتب الإحسان على كل شيء، فإذا قتلتم فأحسنوا القِتْلَة، وإذا ذبحتم فأحسنوا الذبح، ولْيحد أحدكم شَفْرته، فلْيُرِح ذبيحته) { رواه مسلم } واته : په‌روه‌ردگاری باڵاده‌ست ئیحسان وجوانكاری واجب وپێویست كردوه له‌هه‌موو شتێكدا، جا ئه‌گه‌ر كه‌سێكتان له‌تۆڵه‌ی به‌ناهه‌ق كوژراوێكدا كوشته‌وه با به‌جوانترین شێوه بیكوژێته‌وه، وه ئه‌گه‌ر كه‌سێك له‌ئیوه ئاژه‌لێكی كوشته‌وه - سه‌ربڕی – با به‌جوانترین شێوه سه‌ری ببڕێت و چه‌قۆكه‌ی باش تیژ بكاته‌وه بۆ ئه‌وه‌ی سه‌ربڕاوه‌كه ئاسووده بكات . یه‌كه‌م / ئیحسان له‌گه‌ڵ خوای گه‌وره : به‌و واتایه مرۆڤی باوه‌ڕدار هه‌ست به بوونی په‌روه‌ردگاری بكات له‌هه‌موو كات وساتێكدا، به‌تایبه‌تی له‌كاتی ئه‌نجامدانی په‌رستنه‌كانیدا به‌شیوه‌یه‌ك له‌گه‌ڵ ئه‌و نوێژ و ذكر وپه‌رستنه‌یدا تیكه‌ڵاو ببێت ودڵی لای بێت وابزانێت كه خوای گه‌وره ده‌بینێت، چونكه وه‌ك له‌فه‌رمووده‌یه‌كی پێشوودا باسمان كرد ئه‌گه‌ر به‌نده‌كان خوای گه‌وره‌ش نه‌بینن بێگومان زاتی هه‌ق ته‌عالای خوای گه‌وره ئه‌وان ده‌بینێت، ئه‌گه‌ر هاتوو به‌نده‌كان به‌و هه‌ست و نه‌سته‌وه په‌روه‌ردگاریان په‌رست بێگومان ئه‌و به‌ندایه‌تی و عباده‌ته‌یان تام وچێژی خۆی ده‌بێت و كاریگه‌ریشی ده‌بێت له‌ژیانی ڕۆژانه‌یاندا وڕه‌نگ ئه‌داته‌وه له‌سه‌ر ته‌واوی هه‌ڵس وكه‌وتیان. له‌مباره‌یه‌شه‌وه ڕیوایه‌ت كراوه كه رۆژێك عه‌بدوڵڵای كوڕی عومه‌ر ( خوایان لێ ڕازی بێت ) مناڵیك ئه‌بینێت كه شوانی كۆمه‌ڵێك مه‌ڕ و بزنی سه‌یده‌كه‌یه‌تی، عه‌بدوڵڵا وویستی ئه‌م مناڵه تاقی بكاته‌وه ووتی به‌مناڵه‌كه : مه‌ڕێكم پێ بفررۆشه، مناڵه‌كه‌ش له‌وه‌ڵامدا ووتی : ئاخر هی من نیه ناتوام پێت بفرۆشم، چونكه موڵكی سه‌یده‌كه‌مه ومنیش به‌نده‌یه‌كی ئه‌وم ، ئه‌ویش پێی ووت : ئێمه ئێستا له‌شوێنێكین كه سه‌یده‌كه‌ت نامان بینێت ودواتریش به‌سه‌یده‌كه‌ت بڵێ گورگ خواردویه‌تی، له‌م كاته‌دا ئه‌م مناڵه هه‌ستی به چاودێری په‌روه‌ردگاری كرد و هاواری كرد وبه عه‌بدوڵڵای ووت : ئه‌گه‌ر سه‌یده‌كه‌شم نه‌مان بینێت خۆ خوای گه‌وره ده‌مانبینێت، عه‌بدوڵڵای كوڕی عومه‌ر به‌م هه‌ڵوێسته زۆر دڵخۆش بوو كاتێك بینی به‌نده‌یه‌كی هه‌ژار و نه‌خوینده‌وار به‌و شێویه له‌خوا ده‌ترسێت، بۆیه خێرا ڕۆشت بۆلای سه‌ید وگه‌وره‌ی مناڵه‌كه وبه‌پاره لێی كڕی و ئازادی كرد . دووه‌م / ئیحسان و چاكه كاری له‌گه‌ڵ باوك ودایكدا : موسڵمانی باوه‌ڕدار یه‌كێك له صیفه‌ت و خه‌سڵه‌ته جوانه‌كانی كه پێیدا ده‌ناسرێته‌وه بریتی یه له چاكه‌كردن له‌گه‌ڵ باوك ودایكیدا، چونكه په‌روه‌ردگار وپێغه‌مبه‌ری ئازیزمان له گه‌لێك جێگای جیا جیادا فه‌رمانیان كردوه به ئیحسان و گوێرایه‌ڵی و دڵ نه‌ئێشاندنی دایك وباوك، به‌شێوه‌یه‌ك هه‌ر پاش فه‌رمانكردن به یه‌كتاپه‌رستی خوای گه‌وره فه‌رمانكراوه به ئیحسان و چاكه كاری دایك وباوك وه‌ك خوای گه‌وره فه‌رموویه‌تی : ( وقضى ربك ألا تعبدوا إلا إياه وبالوالدين إحسانًا ) { الإسراء : 23 } واته : په‌روه‌ردگارت فه‌رمانی كردوه كه جگه ئه‌و كه‌سی تر نه‌په‌رستیت، هه‌روه‌ها فه‌رمانی كردوه به‌ئیحسان وچاكه كاری له‌گه‌ڵ دایك وباوكدا . سێهه‌م / ئیحسان وچاكه كاری له‌گه‌ڵ خزم وكه‌س وكاردا : مرۆڤی باوه‌ڕدار به‌ڕه‌حم وبه‌سۆز ومیهره‌بانه له‌گه‌ڵ هه‌موو باوه‌ڕدارێكدا به‌تایبه‌تی له‌گه‌ڵ خزم وكه‌س وكاریدا، له‌برا و خوشك ومام وخاڵ وپووره‌كانیدا، به‌شێوه‌یه‌ك هه‌رچی شتێكی باش وچاك هه‌یه ده‌یه‌وێت بۆیان وهه‌رچیش خراپه لێیان دوور ده‌خاته‌وه، زیاره‌تیان ده‌كات و صیله‌ی ڕه‌حم له‌گه‌ڵیاندا به‌جێ ده‌هێنێت، په‌روه‌ردگاریش له‌م باره‌یه‌وه فه‌رموویه‌تی : (واتقوا الله الذي تساءلون به والأرحام ) { النساء: 1 } واته : و له‌و خوایه‌ی بترسن كه به‌ناوی ئه‌و یه‌كتری سوێند ده‌ده‌ن و له‌یه‌كتر به‌و داوا ده‌كه‌ن ، بۆنمونه ئه‌ڵێن: له‌به‌ر خوا ئه‌وكاره‌م بۆ بكه، ئه‌و شته‌م بده‌رێ، وه هه‌روا خۆشتان له مافی خزمایه‌تی بپارێزن و پشت له‌یه‌كتر نه‌كه‌ن و، هاوكاری یه‌ك بن و، له‌كاتی بوون و نه‌بوون به‌ده‌م یه‌كه‌وه‌بن. هه‌روه‌ها پێغه‌مبه‌ری خۆشه‌ویستمان ده‌فه‌رموێت : ( من سرَّه أن يُبْسَطَ له في رزقه ، وأن يُنْسأ له أثره ، فليصل رحمه) { متفق عليه } واته : هه‌ركه‌س حه‌ز ده‌كات كه ڕزق وڕۆزی وته‌مه‌نی به‌ره‌كه‌تی تێبه‌كه‌وێت و فراوان ببێت، ئه‌وه با صیله‌ی ڕه‌حمی له‌گه‌ڵ خزم وكه‌س وكاریدا به‌جێ بهێنێن . هه‌روه‌ها له‌فه‌رمووده‌یه‌كی تردا فه‌رموویه‌تی : ( من كان يؤمن بالله واليوم الآخر، فَلْيَصِل رحمه ) { رواه البخاري } واته : هه‌ركه‌س باوه‌ڕی به‌خودا وبه‌رؤژی دوایی هه‌یه با صیله‌ی ره‌حمی به‌جێ بهێنێت . صله‌ی ره‌حم هێنده گرنگی پیدراوه له ئاینی پیرۆزی ئیسلامدا كه صه‌ده‌قه وخێكردن له‌گه‌ل خزم وكه‌س وكاردا دوو جار پاداشتی زیاتره له‌گه‌ڵ غه‌یری ئه‌واندا، وه‌ك له‌فه‌رمووده‌یه‌كی صه‌حیحدا هاتووه : ( الصدقة على المسكين صدقة، وهي على ذي الرحم ثنتان: صدقة، وصلة ({ رواه أحمد والنسائي والترمذي وابن ماجة } واته : صه‌ده‌قه وخێركردن له‌گه‌ڵ هه‌ژارێكدا چاكه‌یه‌كه، به‌ڵام له‌گه‌ل خزم وكه‌سێكی خۆتدا دوو چاكه‌یه، له‌هه‌مان كاتدا صه‌ده‌قه‌یه و به‌جێ گه‌یاندنی صیله‌ی ڕه‌حمیشه . چواره‌م / ئیحسان و چاكه‌كاری له‌گه‌ڵ دراوسێ وهاوسێ ماڵدا : مرۆڤی باوه‌ڕدار ڕێز و ئیحترامی دراوسێ وهاوسێ ماڵه‌كه‌ی ده‌گرێت یارمه‌تیان ئه‌دات وهاوكاریان ئه‌كات وله‌خۆشی وناخۆشیدا له‌گه‌ڵیاندایه، سه‌رداری پێغه‌مبه‌رانیش محمد المصطفی ( صلی الله علیه وسلم ) ده‌فه‌رموێت : ( ما زال جبريل يوصيني بالجار حتى ظننتُ أنه سيورِّثه ) { متفق عليه } واته : به‌رده‌وام جوبره‌ئیل ئامۆژگاری و وه‌صیه‌تی ئه‌كردم به‌چاكه له‌گه‌ڵ دراوسێدا، تا وام ده‌زانی ئه‌گه‌ر دراوسێ بمرێت دراوسێ میراتی لێ ئه‌بات . بێگومان له كه‌مالی ئیمانی هه‌ر باوه‌ڕدارێكه كه رێزی دراوسێكه‌ی بگرێت وه‌ك له‌فه‌رمووده‌ی صه‌حیحدا هاتووه : ( من كان يؤمن بالله واليوم الآخر فلا يُؤْذِ جاره ) { متفق عليه } واته : هه‌ركه‌س باوه‌ڕی به‌خوا و به‌ڕۆژی دوایی هه‌یه با ئه‌زیه‌ت و ئازاری دراوسێكه‌ی نه‌دات . طه‌به‌رانیش ڕیوایه‌تی كردوه كه پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) له‌باره‌ی دراوسێوه فه‌رموویه‌تی : ( إذا استعان بك أعنتَه، وإذا استقرضك أقرضتَه، وإذا افتقر عُدْتَ عليه (ساعدته)، وإذا مرض عُدْتَه (زُرْتَه)، وإذا أصابه خير هنأتَه، وإذا أصابته مصيبة عزَّيته، وإذا مات اتبعتَ جنازته، ولا تستطلْ عليه بالبناء، فتحجب عنه الريح إلا بإذنه، ولا تؤذِه بقتار قِدْرِك ( رائحة الطعام ) إلا أن تغرف له منها، وإن اشتريت فاكهة فأهدِ له منها، فإن لم تفعل، فأدخلها سرًّا، ولا يخرج بها ولدك ليغيظ بها ولده ) واته : ئه‌گه‌ر داوای یارمه‌تی لێ كردیت یارمه‌تی بده، وه ئه‌گه‌ر پێویستی به‌قه‌رز هه‌بوو قه‌رزی بده‌رێ، وه‌ئه‌گه‌ر پێویستی به‌تۆ هه‌بوو پێویستیه‌كه‌ی ده‌ربكه، وه ئه‌گه‌ر نه‌خۆش كه‌وت بڕۆ بۆلای، وه‌ئه‌گه‌ر تووشی خۆشی وشادیه‌ك بوو پیرۆزبایی لێ بكه، وه‌ئه‌گه‌ر تووشی به‌ڵا و موصیبه‌تێكیش بوو سه‌ره‌خۆشی لێ بكه،وئه‌گه‌ر مرد شوێن جه‌نازه‌كه‌ی بكه‌وه، هه‌رگیز خانوه‌كه‌ت به‌سه‌ر خانوه‌كه‌یدا به‌رز مه‌كه‌ره‌وه به‌شێوه‌یه‌ك هه‌وای لێ بگریت و نه‌هێڵێت هه‌وای بۆ بڕوات، وه به بۆنی خواردن وچێشتان سه‌غڵه‌تیان مه‌كه‌نو مه‌گه‌ر كاتێك به‌شیان به‌رن، وه‌ئه‌گه‌ر میوه‌یه‌كت كڕی به‌شیان بده، وه‌گه‌ر نا به‌نهێنی بیبه‌ره ماڵه‌وه، مه‌شیهێله مناله‌كه‌ت ئه‌زیه‌تی مناله‌كه‌ی بدات . پێنجه‌م / ئیحسان و چاكه‌كاری له‌گه‌ڵ هه‌ژار ونه‌دار و هه‌تیواندا : پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) زۆر هانی باوه‌ڕدارانی داوه كه چاكه‌خواز بن له‌گه‌ڵ هه‌یتوان و بێ نه‌وایاندا، ئه‌وه‌تانێ ده‌رهه‌ق به‌و كه‌سانه‌ی كه هه‌تیوان به‌خێو ده‌كه‌ن فه‌رموویه‌تی : ( أنا وكافل اليتيم في الجنة هكذا وأشار بأصبعيه: السبابة، والوسطى، وفرَّج بينهما شيئًا ) { متفق عليه } واته : من ئه‌و كه‌سه‌ی كه هه‌تیوو به‌خێو ده‌كات و كه‌فاله‌تی ژیانی ده‌كات له‌به‌هه‌شتدا ئابه‌و شێوه‌یه‌ین ئه‌مجا ئاماژه‌ی به‌په‌نجه‌ی شایه‌تومانی له‌گه‌ل په‌نجه‌ی ناوه‌ڕاستی كرد . هه‌روه‌ها ده‌فه‌رموێت : ( الساعي على الأرملة والمسكين كالمجاهد في سبيل الله) { متفق عليه } واته : ئه‌و كه‌سه‌ی به‌ده‌م بێوه‌ژن و هه‌ژارانه‌وه‌یه و پێویستیه‌كانیان ده‌رده‌كات وه‌ك ئه‌و كه‌سه وایه كه موحاهیده و له‌پێناوی خوای گه‌وره تێده‌كۆشێت . شه‌شه‌م / ئیحسان وچاكه‌كاری له‌گه‌ڵ نه‌فس وده‌روونی خۆتدا : مرۆڤی باوه‌ردار پێویسته له‌گه‌ڵ ده‌رونی خۆیشیدا چاكه‌كار بێت به‌شێوازێك خۆی به‌دوور بگرێت له نزیك بوونه‌وه له حه‌رام وقه‌ده‌غه‌كراوه‌كان، و كارێك نه‌كات كه په‌روه‌ردگاری لێی ڕازی نه‌بێت، ئه‌گه‌ر ئه‌مه‌ی كرد بێگومان ده‌روونی پاك كردوه‌ته‌وه له ژه‌نگ وژاری تاوان وگوناهـ ، وپاراستویه‌تی له گومڕایی دونیا و سه‌رگه‌ردان بوون وچاره‌ڕه‌شی قیامه‌ت و ئاخیره‌ت، هه‌روه‌ك خوای گه‌وره ده‌فه‌رموێت : ( إن أحسنتم أحسنتم لأنفسكم ) { الإسراء: 7 } واته : ئه‌گه‌ر چاكه وچاكه كاربن ئه‌وه بێگومان بۆ خۆتان و ده‌روونی خۆتان كردووه . حه‌وته‌م / ئیحسان و چاكه‌كاری له قسه وگوفتاردا : هه‌میشه باوه‌رداری ڕاسته‌قینه به‌وه ناسراوه كه قسه خۆش وده‌م پاك وڕاست بێژه هه‌ر ئه‌مه‌ش لای په‌روه‌ردگار داواكراوه له موسڵمانان وه‌ك ده‌فه‌رموێت : ( وهدوا إلى الطيب من القول ) { الحج: 24 } واته : ئه‌و به‌خته‌وه‌رانه ڕێنموویی کراون بۆ گوفتاری جوان و په‌سه‌ند، هه‌روه‌ها ده‌فه‌رموێت : ( وقولوا للناس حسنًا ) { البقرة: 83 } واته : گوفتار جوان بن له‌گه‌ڵ خه‌ڵكیدا . هه‌شته‌م / ئیحسان و چاكه‌كاری له ڕه‌فتاردا : موسڵمانان موحسین و چاكه‌كارن له ڕه‌فتاریاندا ئه‌ویش بۆ ئه‌وه‌ی په‌روه‌ردگاریان كار و كرده‌وه‌كانیان لێ وه‌ربگرێت وبه‌چاكه پاداشتیان بداته‌وه، هه‌ر بۆیه دڵسۆزی ده‌نوێنن له‌هه‌ركارێك پێان بسپێرێت وه‌ك پیغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) له‌م باره‌یه‌وه فه‌رموویه‌تی : ( إن الله يحب إذا عمل أحدكم عملا أن يتقنه) { البيهقي } واته : خوای گه‌وره كه‌سێكی خۆش ده‌وێت ئه‌گه‌ر هه‌ركارێكی كرد به‌دڵسۆزی ولێبڕاوانه ئه‌نجامی بدات . نۆیه‌م / ئیحسان وچاكه‌كاری له‌وه‌ڵامدانه‌وه‌ی سه‌لامدا : به‌داخه‌وه له‌م ڕۆژگاره‌دا سه‌لام كردن و وه‌ڵامدانه‌وه‌ی سه‌لام زۆر قورس وناڕه‌حه‌ت بووه له‌سه‌ر شانی باوه‌ڕداران به‌شێوه‌یه‌ك سه‌لام كردن زۆر كه‌م بووه‌ته‌وه، یان كاتێكیش ئه‌كرێت به‌و شێوه‌یه نیه كه له‌ئاینی پیرۆزی ئیسلام و سوونه‌تی پێغه‌مبه‌ری خوادا ( صلی الله علیه وسلم ) هاتووه، وه‌ك ئه‌وه‌ی ده‌وترێت : به‌یانیت باش یان ئێواره‌ت باش له‌بری ( السلام علیكم ) یان ئێستا ئه‌وه‌ش نه‌ماوه هه‌ندێك ده‌سته‌واژه‌ی بێگانه‌ی وه‌ك : ( هه‌له‌و مسته‌ر ) یان له‌بری ببوره‌ی كورده‌واری ووشه‌ی ( سۆری ) به‌كار ده‌هێنرێت، له‌كاتێكدا ئێمه‌ی باوه‌ردار فه‌رمانمان پێكراوه كه ئه‌گه‌ر سه‌لامیان لێ كردین و ووتیان : ( السلام علیكم ) له‌وه‌ڵامدا وه‌ك خۆی بڵێینه‌وه ( وعلیكم السلام ) یان جوانتر بڵێیت ( وعلیكم السلام ورحمة الله وبركاته ) چونكه له‌م باره‌یه‌وه په‌روه‌ردگار فه‌رمویه‌تی : ( وإذا حييتم بتحية فحيوا بأحسن منها أو ردوها ....) { النساء: 86 } واته : هه‌رکاتێک سڵاويان لێ كردن ئه‌وه به‌جوانتر له سڵاوه‌که‌ی ئه‌و یاخود (هیچ نه‌بێت) وه‌کو خۆی وه‌ڵامي بده‌نه‌وه ... له‌كۆتایدا ئه‌ڵیم مرۆڤی باوه‌ردار هه‌موو كار و كرده‌وه‌یه‌كی پڕ له ئیحسان و جوانكاریه، چونكه موحسین و چاكه‌كار و كرده‌وه جوانه‌كان لای په‌روه‌ردگاریان پاداشتی زۆر گه‌وره وباشیان بۆ ئاماده‌كراوه، وه‌ك له‌قورئانی پیرۆزدا هاتووه : ( هل جزاء الإحسان إلا الإحسان} { الرحمن: 60 } ئايا پاداشتی چاكه و ئیحسان هه‌ر چاكه و ئیحسان نیه لای خوای گه‌وره، یان فه‌رموویه‌تی : ( وأحسنوا إن الله يحب المحسنين ) { البقرة: 195 } واته : چاكه ئه‌نجام بده‌ن و چاكه‌خواز بن و ( ماڵ و سامانتان له پێناوی خوادا ببه‌خشن ) چونكه به‌ڕاستی خوا چاكه كارانی خۆشده‌وێت. والسلام علیكم ورحمة الله وبركاته
