فضائل التوحيد
از انس رضی الله عنه روایت است که می گوید: معاذ پشت سرِ رسول الله صلى الله عليه وسلم سوار شتر بود که رسول الله صلى الله عليه وسلم فرمود: «يا مُعاذُ!»: «ای معاذ»؛ پاسخ داد: بله یا رسول الله، در خدمتم. فرمود: «يا مُعاذُ!»: «ای معاذ»؛ گفت: بله یا رسول الله، بفرماييد، در خدمتم. باز فرمود: «يا مُعاذُ!»: «ای معاذ»؛ جواب داد: بله یا رسول الله، در خدمتم؛ بفرماييد. و چون سه بار اين سخن رد و بدل شد، رسول الله صلى الله عليه وسلم فرمود: «ما مِن عَبدٍ يَشْهَدُ أَنْ لاَ إِله إِلاَّ اللَّه، وَأَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ ورَسُولُهُ صِدْقاً مِنْ قَلْبِهِ إِلاَّ حَرَّمَهُ اللَّهُ على النَّارِ»: «هیچ بنده ای نیست که صادقانه و از ته قلب گواهی دهد که معبود بر حقی جز الله وجود ندارد و شهادت دهد که محمد، بنده و فرستاده ی اوست، مگر اینکه الله متعال او را بر آتش دوزخ حرام می گرداند». معاذ گفت: یا رسول الله، آيا اين خبر را به مردم برسانم تا خوشحال شوند؟ فرمود: «إِذاً يَتَّكلُوا»: «بيم آن می رود که بر اين مژده تکيه کنند و عمل را ترک نمايند». این بود که معاذ هنگامِ مرگش آن را به مردم گفت تا مبادا به خاطر پنهان کردن اين حديث گنهکار شود.
عن أنس -رضي الله عنه-: أن النبي -صلى الله عليه وسلم- ومعاذ رديفه على الرَّحْلِ، قال: «يا معاذ» قال: لبَّيْكَ يا رسول الله وسَعْدَيْكَ، قال: «يا معاذ» قال: لَبَّيْكَ يا رسول الله وسَعْدَيْكَ، قال: «يا معاذ» قال: لبَّيْكَ يا رسول اللهِ وسَعْدَيْكَ، ثلاثا، قال: «ما من عبد يشهد أن لا إله إلا الله، وأَنَّ محمدا عبده ورسوله صِدْقًا من قلبه إلَّا حرمه الله على النار» قال: يا رسول الله، أفلا أُخْبِر بها الناس فَيَسْتَبْشِرُوا؟ قال: «إِذًا يتكلوا» فأخبر بها معاذ عند موته تَأَثُّمًا.
شرح الحديث :
معاذ رضی الله عنه پشت سرِ رسول الله صلى الله عليه وسلم سوار شتر بود که رسول الله صلى الله عليه وسلم فرمود: «ای معاذ»؛ وی پاسخ داد: «لبَّيْك یا رسول وسَعْدَيْك»؛ یعنی: همیشه مطیع و گوش به فرمان شما هستم. و همیشه یار و همراه شما خواهم بود. سپس فرمود: «ای معاذ»؛ و معاذ گفت: بله یا رسول الله، بفرماييد، در خدمتم. باز فرمود: «ای معاذ»؛ و معاذ جواب داد: بله یا رسول الله، در خدمتم؛ بفرماييد. آنگاه رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: «هیچ بنده ای نیست که صادقانه و از ته قلب - و نه فقط زبانا - گواهی دهد که معبود بر حقی جز الله وجود ندارد و شهادت دهد که محمد، بنده و فرستاده ی اوست، مگر اینکه الله متعال جاویدان ماندن در آتش را بر او حرام می گرداند». پس معاذ گفت: یا رسول الله! آيا اين خبر را به مردم برسانم تا خوشحال شوند؟ رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: «نه، بيم آن می رود که بر اين مژده تکيه کنند و عمل را ترک نمايند». اما معاذ به هنگامِ مرگش از ترس گناه کتمان علم، در این مورد خبر داد.