خوای په‌روه‌ردگار ئاینێكی ته‌واوی بۆ ناردووینن بۆ ئه‌وه‌ی كاری پێ بكه‌ین و ببێته به‌رنامه‌ی ژیانمان... ئازیزان پێمان خۆش بوو به بۆنه‌ی هاتنی جه‌ژنی رِۆژوو شكاندن ( رِه‌مه‌زان ) دا چه‌ند ئه‌حكامێكتان پێشكه‌ش بكه‌ین له‌سه‌ر هه‌ردوو جه‌ژنه‌كه‌ی ئیسلام به ئومێدی ئه‌وه‌ی سودمه‌ند بێت بۆ هه‌موو لایه‌ك إن شاء الله ...
التفاصيل
چه‌ند ئه‌حكامێكی تایبه‌ت به‌هه‌ردوو جه‌ژنی رِۆژوو شكاندن وجه‌ژنی قوربان چه‌ند ئه‌حكامێكی تایبه‌ت به‌هه‌ردوو جه‌ژنی رِۆژوو شكاندن وجه‌ژنی قوربان﴿ بعض الأحكام المتعلقة بالعيدين ﴾عه‌بدوالسه‌لام موحه‌مه‌د پشده‌ریپێداچونه‌وه‌ی :پشتیوان سابیر عه‌زیزعبد السلام محمد بشدريمراجعة: بشتيوان صابر عزيز چه‌ند ئه‌حكامێكی تایبه‌ت به‌هه‌ردوو جه‌ژنی رِۆژوو شكاندن وجه‌ژنی قوربانسوپاس وستایش بۆ خوای گه‌وره ومیهره‌بان و درود ورِه‌حمه‌تی نه‌برِاوه بۆ سه‌رگیانی سه‌رداری پێغه‌مبه‌ران محمدی كورِی عه‌بدوڵڵا وئال وبه‌یت و هاوه‌ڵ وشوێن كه‌وتوانی هه‌تا هه‌تایه ..ئازیزان پێمان خۆش بوو له له‌ساتی هاتنی جه‌ژنی رِۆژوو شكاندن ( رِه‌مه‌زان ) دا چه‌ند ئه‌حكامێكتان پێشكه‌ش بكه‌ین له‌سه‌ر هه‌ردوو جه‌ژنه‌كه‌ی ئیسلام به ئومێدی ئه‌وه‌ی سودمه‌ند بێت بۆ هه‌موو لایه‌ك إن شاْء الله ......یه‌كه‌م: حوكمى نوێژى جه‌ژن . نوێژى جه‌ژن واجبه، چونكه پێغه‌مبه‌ر (صلی ا لله عليه وسلم ) به‌رده‌وام بووه له‌سه‌رى و فه‌رمانى كردووه خه‌ڵكى له شار برِۆنه ده‌ره‌وه بۆ ئه‌نجامدانى. (عن أُمِّ عَطِيَّةَ قالت أَمَرَنَا رسول اللَّهِ (صلی الله عليه وسلم ) أَنْ نُخْرِجَهُنَّ في الْفِطْرِ وَالأضْحَى الْعَوَاتِقَ وَالْحُيَّضَ وَذَوَاتِ الْخُدُورِ فَأَمَّا الْحُيَّضُ فَيَعْتَزِلْنَ الصَّلَاةَ وَيَشْهَدْنَ الْخَيْرَ وَدَعْوَةَ الْمُسْلِمِينَ قلت يا رَسُولَ اللَّهِ إِحْدَانَا لَا يَكُونُ لها جِلْبَابٌ قال لِتُلْبِسْهَا أُخْتُهَا من جِلْبَابِهَا) (1) ئوممو عه‌تییه (ره‌زاى خواى لێبێت) ده‌ڵى: "پێغه‌مبه‌ر(صلی الله عليه وسلم ) فه‌رمانى پێكردین كه ئافره‌تان بنێرین بۆ نوێژى جه‌ژنى رِۆژووشكاندن ( ره‌مه‌زان ) و قوربان ـ له‌وانه‌ش ـ كچه عازه‌ب و ئه‌وانه‌شی له حه‌یزدان، ئه‌وانه‌ش كه خۆیان ده‌رنه‌ده‌خست، جا حه‌یزداره‌كان نوێژیان نه‌ده‌كرد، به‌ڵام ئاماده‌ى خێرو دوعاى موسڵمانان ده‌بوون، ووتم: ئه‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا یه‌كێكمان عاباى نییه؟ فه‌رمووى: با خوشكه‌كه‌ى بیخاته ژێر عاباكه‌ى خۆیه‌وه ".دووه‌م: كاتى نوێژى جه‌ژن:( عن عبد اللَّهِ بن بُسْرٍ صَاحِبُ رسول اللَّهِ (صلی الله عليه وسلم )أنه خَرَجَ مع الناس يَوْمِ عِيدِ فِطْرٍ أو أَضْحَى فَأَنْكَرَ إِبْطَاءَ الْإِمَامِ فقال إِنَّا كنا قد فَرَغْنَا سَاعَتَنَا هذه وَذَلِكَ حين التَّسْبِيحِ) (2) عه‌بدوڵڵاى كورِى بوسر (ره‌زاى خواى لێبێت) كه هاوه‌ڵى پێغه‌مبه‌ره (صلی الله عليه وسلم ) له جه‌ژنى رِۆژووشكاندن ( ره‌مه‌زان ) یا قورباندا له‌گه‌ڵ پێغه‌مبه‌ردا (صلی الله عليه وسلم ) ئه‌م كاتانه نوێژمان كردبوو، كاته‌كه‌ش كاتى چێشته‌نگاو بوو ".فه‌رمووده‌كه ئه‌وه ده‌گه‌یه‌نێت كاتى نوێژ له خۆرهه‌ڵهاتنه‌وه ده‌ست پێده‌كات و ئه‌وه‌ش ده‌گه‌یه‌نێ كه زوو رۆشتن بۆ نوێژى جه‌ژن سوننه‌ته و زۆر دواخستنى كه‌راهه‌تى هه‌یه. سێ یه‌م: رۆشتنه ده‌ره‌وه‌ى شار بۆ نوێژگه:(عن أبي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ قال كان رسول اللَّهِ (صلی الله عليه وسلم ) يَخْرُجُ يوم الْفِطْرِ وَالْأَضْحَى إلى الْمُصَلَّى فَأَوَّلُ شَيْءٍ يَبْدَأُ بِهِ الصَّلَاةُ) ئه‌بوسه‌عیدى خودرى (ره‌زاى خواى لێبێت) ده‌ڵى: "پێغه‌مبه‌ر (صلی الله عليه وسلم ) هه‌میشه رۆژى جه‌ژنى رِۆژووشكاندن ( ره‌مه‌زان ) و رۆژى جه‌ژنى قوربان ده‌رۆشته ده‌ره‌وه‌ى شار بۆ نوێژگه یه‌كه‌م شتێك كه ده‌یكرد نوێژى جه‌ژن بوو.. ".(3) .له‌گه‌ل گه‌وره‌یی نوێژ له مزگه‌وتى پێغه‌مبه‌ردا (صلی الله عليه وسلم ) له مه‌دینه كه ده‌فه‌رموێت:( صَلَاةٌ في مَسْجِدِي هذا خَيْرٌ من أَلْفِ صَلَاةٍ فِيمَا سِوَاهُ إلا الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ) "نوێژێك له‌م مزگه‌وته‌ى مندا له هه‌زار نوێژى شوێنى تر گه‌وره‌تره جگه له كه‌عبه ".(4) له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا پێغه‌مبه‌ر (صلی الله عليه وسلم ده‌رۆشته ده‌ره‌وه‌ى مه‌دینه بۆ ئه‌نجامدانى نوێژى جه‌ژنه‌كان. به‌ڵام ئه‌گه‌ر عوزر هه‌بوو وه‌ك باران ء شتى له‌و جۆره، یان هه‌ندێ كه‌س له‌به‌ر نه‌خۆشی یا پیرى نه‌یتوانى برِوات بۆ نوێژگه له‌ده‌ره‌وه‌ى شار ئه‌وه قه‌یناكا له مزگه‌وت نوێژه‌كه‌ى بكات. به‌ڵام له مه‌ككه‌دا نوێژى جه‌ژن له كه‌عبه‌دا ده‌كرێت، چونكه خه‌لیفه‌و پێشه‌وایانى ئیسلام هه‌ر له مه‌ككه‌دا نوێژى جه‌ژنیان كردووه و ئه‌وه گه‌وره‌تره تا چوونه ده‌ره‌وه بۆ نوێژگه (5) .چواره‌م: نوێژى جه‌ژن چۆن ده‌كرێت: آ ـ بانگ و قامه‌تى نییه:نوێژى چه‌ژن نه‌بانگى بۆ ده‌درێ نه‌قامه‌تى بۆ ده‌كرێت وتنى (الصلاةَ جامعةَ) سوننه‌ت نییه هیچ به‌ڵگه‌یه‌كى له‌سه‌ر نییه.(قال عَطَاءٌ عن بن عَبَّاسٍ وَعَنْ جَابِرِ بن عبد اللَّهِ الْأَنْصَارِيِّ قالا لم يَكُنْ يُؤَذَّنُ يوم الْفِطْرِ ولا يوم الْأَضْحَى ثُمَّ سَأَلْتُهُ بَعْدَ حِينٍ عن ذلك فَأَخْبَرَنِي قال أخبرني جَابِرُ بن عبد اللَّهِ الْأَنْصَارِيُّ أَنْ لَا أَذَانَ لِلصَّلَاةِ يوم الْفِطْرِ حين يَخْرُجُ الْإِمَامُ ولا بَعْدَ ما يَخْرُجُ ولا إِقَامَةَ ولا نِدَاءَ ولا شَيْءَ لَا نِدَاءَ يَوْمَئِذٍ ولا إِقَامَةَ) (6) عه‌تا ده‌ڵێ عه‌بدوڵڵاى كورِى عه‌بباس و جابیرى كورِى عه‌بدوڵڵاى ئه‌نسارى (ره‌زاى خوایان لێبێت) ده‌ڵێن: "بۆ نوێژى جه‌ژنى رِۆژووشكاندن ( ره‌مه‌زان ) و جه‌ژنى قوربان بانگ نه‌ئه‌درا "، عه‌تا ده‌ڵێ پاش ماوه‌یه‌ك پرسیارم لێ كرد له‌و باره‌یه‌وه ؟ جابیرى كورِى عه‌بدوڵڵاى ئه‌نێارى پێى ووتم : بانگ دان نیه بۆ نوێژى جه‌ژنى رِه‌مه‌زان نه له كاتى هاتنى ئیمام نه قامه‌ت و نه بانگ و هیچ نیه له كاتى پێغه‌مبه‌ردا (صلی الله عليه وسلم ) نه بانگ دان نه قامه‌ت كردن نه‌بوو- بۆ نوێژى جه‌ژن- .ب ـ نوێژى جه‌ژن دوو ركاته: به (الله اكبر) ده‌س پێده‌كات، پاشان دوعاى سه‌ره‌تاى نوێژ ده‌خوێنێت، پاشان حه‌وت (الله اكبر) ده‌كات له‌گه‌ڵ هه‌ر (الله اكبر)ێكدا هه‌ردوو ده‌ستى به‌رز ده‌كاته‌وه تا ئاستى شانه‌كانى، به‌ئه‌ندازه‌ى ئایه‌تێكى مامناوه‌ندى (الله اكبر)ه‌كان نێوانیان هه‌بێت ئه‌م زیكره له نێوانیاندا بڵێت: (سبحان الله والحمد لله ولا اله الا الله والله اكبر) پاشان (اعوذ بالله من الشیطان الرجیم) بڵێ ، سوره‌تى فاتیحه بخوێنێت و پاشان سوره‌تێك یا چه‌ند ئایه‌تێك بخوێنێ، ئه‌نجا هه‌ڵسایه‌وه بۆ ركاتى دووه‌م پێش خوێندنى فاتیحه پێنج (الله اكبر) بكات جگه له (الله اكبر)ى هه‌ستانه‌وه‌و له نێوانیاندا (سبحان الله والحمد لله ولا اله الا الله والله اكبر) بخوێنێ . (ذكر عن ابن مسعود رضي الله عنه أنه قال: يحمد الله ويثنى عليه ويصلي على النبي (صلی الله عليه وسلم ) ذكره الخلال ) (7) عه‌بدوڵڵاى كورِى مه‌سعود (ره‌زاى خواى لێبێت) ده‌ڵى: "له‌نێوان (الله اكبر)ه‌كاندا سوپاس و ستایشی خوا بكرێت و سه‌ڵاوات له‌سه‌ر پێغه‌مبه‌ر بدرێ ( وكان ابن عمر مع تحريه للاتباع يرفع يديه مع كل تكبيرة). (8) هه‌روه‌ها عه‌بدوڵًڵاى كورِى عومه‌ر سه‌ره‌رِاى پابه‌ندى به شوێنكه‌وتنى سوننه‌ته‌وه له‌گه‌لڕ هه‌موو (الله اكبر)ێكدا ده‌سته‌كانى به‌رز ده‌كرده‌وه.(عن ابن عَبَّاسٍ أَنَّ النبي (صلی الله عليه وسلم ) صلى يوم الْفِطْرِ رَكْعَتَيْنِ لم يُصَلِّ قَبْلَهَا ولا بَعْدَهَا ثُمَّ أتى النِّسَاءَ وَمَعَهُ بِلَالٌ فَأَمَرَهُنَّ بِالصَّدَقَةِ فَجَعَلْنَ يُلْقِينَ ، تُلْقِي الْمَرْأَةُ خُرْصَهَا وَسِخَابَهَا) (9) عه‌بدوڵڵاى كورِى عه‌بباس (ره‌زاى خواى لێبێت) ده‌ڵێ: "پێغه‌مبه‌ر (صلی الله عليه وسلم ) نوێژی جه‌ژنى رِۆژووشكاندن ( ره‌مه‌زان ) ی كرد له پێش و دوایه‌وه نوێژى سوننه‌تى نه‌كرد، پاشان رۆشت بۆ لاى ئافره‌تان و بیلالیشی له‌گه‌ڵدا بوو، جا فه‌رمانى پێكردن به ماڵ به‌خشین، ئافره‌ته‌كانیش ملوانه‌كه‌و ئه‌ڵقه‌ى ئاڵتونیان ده‌هاوێشته سه‌ر ئه‌و جله‌ى بیلال رایخستبوو ".(عن عَائِشَةَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله عليه وسلم ) كان يُكَبِّرُ في الْفِطْرِ وَالأضْحَى في الْأُولَى سَبْعَ تَكْبِيرَاتٍ وفي الثَّانِيَةِ خَمْسًا سِوَى تَكْبِيرَتَيْ الرُّكُوعِ) (10) عائیشه (ره‌زاى خواى لێبێت) ده‌ڵێ: پێغه‌مبه‌ر (صلی الله عليه وسلم ) له نوێژى جه‌ژنى رِۆژووشكاندن ( ره‌مه‌زان ) و قورباندا له ركاتى یه‌كه‌مدا حه‌وت (الله اكبر)ى ده‌كردو له ركاتى دووه‌مدا پێنج (الله اكبر)ى ده‌كرد جگه له (الله اكبر)ى چوون بۆ ركوع ".(عن عبد اللَّهِ بن عَمْرِو بن الْعَاصِ قال قال نَبِيُّ اللَّهِ(صلی الله عليه وسلم ) التَّكْبِيرُ في الْفِطْرِ سَبْعٌ في الْأُولَى وَخَمْسٌ في الْآخِرَةِ وَالْقِرَاءَةُ بَعْدَهُمَا كِلْتَيْهِمَا) (11) عه‌بدوڵڵاى كورِى عه‌مرى كورِى عاێ (ره‌زاى خواى لێبێت) ده‌ڵى: پێغه‌مبه‌ر (صلی الله عليه وسلم ) فه‌رمووى "(الله اكبر) كردن له ركاتى یه‌كه‌مى جه‌ژنى ره‌مه‌زاندا حه‌وت (الله اكبر)ه‌و له ركاتى دووه‌مدا پێنجه، له دواى ئه‌و (الله اكبر)انه‌وه سوره‌تى فاتیحه‌و قورئان ده‌خوێنرىَ ".ج ـ ئیمام له نوێژى جه‌ژنه‌كاندا چ سوره‌تێك ده‌خوێنآ:(عن أبي وَاقِدٍ اللَّيْثِيِّ قال سَأَلَنِي عُمَرُ بن الْخَطَّابِ عَمَّا قَرَأَ بِهِ رسول اللَّهِ (صلی الله عليه وسلم ) في يَوْمِ الْعِيدِ فقلت بِاقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وق وَالْقُرْآنِ الْمَجِيدِ) (12) ئه‌بوواقیدى له‌یسى ده‌ڵێ: عومه‌رى كورِى خه‌تتاب (ره‌زاى خواى لێبێت) پرسیارى لێ كردم كه پێغه‌مبه‌ر (صلی الله عليه وسلم ) چ سوره‌تێكى ده‌خوێند له نوێژى جه‌ژندا؟ منیش وتم: "اقتربت الساعه "و (ق والقرآن المجید)ى ده‌خوێند ". (عن النُّعْمَانِ بن بَشِيرٍ قال كان رسول اللَّهِ (صلی الله عليه وسلم ) يَقْرَأُ في الْعِيدَيْنِ وفي الْجُمُعَةِ بِسَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الأعلى وَهَلْ أَتَاكَ حَدِيثُ الْغَاشِيَةِ قال وإذا اجْتَمَعَ الْعِيدُ وَالْجُمُعَةُ في يَوْمٍ وَاحِدٍ يَقْرَأُ بِهِمَا أَيْضًا في الصَّلَاتَيْنِ) (13) نوعمانى كورِى به‌شیریش (ره‌زاى خواى لێبێت) ده‌ڵێ: پێغه‌مبه‌رى خوا (صلی الله عليه وسلم ) له جه‌ژنه‌كان و له نوێژى هه‌ینیدا (سبح اسم ربك الاعلى)ء (هل اتاك حدیث الغاشیه)ى خوێندووه‌و فه‌رمووى: "ئه‌گه‌ر جه‌ژن و هه‌ینى كه‌وتنه رۆژێكه‌وه له هه‌ردوو نوێژه‌كه‌دا هه‌ر ئه‌و دوو سوره‌ته‌ى ده‌خوێند ".پێنجه‌م: وتارى جه‌ژن:سوننه‌ته پاش نوێژى جه‌ژن دوو ووتار بدرێت بهم شێوه‌یه‌ى خواره‌وه:د ـ ووتاره‌كان دواى نوێژى جه‌ژنه‌كان ده‌درێن، به پێچه‌وانه‌ى ووتارى رۆژى هه‌ینى كه پێش نوێژه‌كه ده‌درێت، چونكه پێغه‌مبه‌ر (صلی الله عليه وسلم ) به‌و شێوه وتارى جه‌ژنى داوه. (عن ابن عُمَرَ قال كان رسول اللَّهِ (صلی الله عليه وسلم ) وأبو بَكْرٍ وَعُمَرُ رضي الله عنهما يُصَلُّونَ الْعِيدَيْنِ قبل الْخُطْبَةِ) (14) عه‌بدوڵڵاى كورِى عومه‌ر (ره‌زاى خوایان لێبێت) ده‌ڵى: "پێغه‌مبه‌ر و (صلی الله عليه وسلم ) ئه‌بوبه‌كرو عومه‌ر (ره‌زاى خوایان لێبێت) پێش ووتاردان نوێژى جه‌ژنه‌كانیان كردووه ".(عن ابن عَبَّاسٍ قال خَرَجْتُ مع النبي (صلی الله عليه وسلم ) يوم فِطْرٍ أو أَضْحَى فَصَلَّى ثُمَّ خَطَبَ) (15) هه‌روه‌ها عه‌بدوڵڵاى كورِى عه‌بباس (ره‌زاى خواى لێبێت) ده‌ڵى: " رِۆژی جه‌ژنى رِۆژووشكاندن ( ره‌مه‌زان ) یا قوربان له‌گه‌ڵ پێغه‌مبه‌ردا صلی الله عليه وسلم ) رۆشتوومه‌ته ده‌رى شار پێغه‌مبه‌ر صلی الله عليه وسلم ) نوێژى ده‌كرد، پاشان ووتارى ده‌دا ".2ـ ئه‌گه‌ر ووتاره‌كه‌ى خسته پێش نوێژى جه‌ژن ئه‌وه دروست نییه و به نوێژى جه‌ژن دانانرێت. شه‌شه‌م: ئاداب و سوننه‌ته‌كانى جه‌ژن:1ـ خۆشۆردن: (عن نافع أن إبن عمر كان يغتسل يوم الفطر قبل أن يغدو إلى المصلى) (16) نافیع ده‌ڵى: عه‌بدوڵڵاى كورِى عومه‌ر (ره‌زاى خواى لێ بێت) هه‌میشه له رۆژى جه‌ژنى ره‌مه‌زاندا پێش ئه‌وه‌ى برِوات بۆ نوێژگه خۆى ده‌شۆرد ".(عن علي رضي الله عنه أنه سئل عن الغسل فقال: يوم الجمعة ويوم العرفة ويوم الفطر ويوم الأضحى) (17) پرسیار كرا له عه‌لى كورِى ئه‌بوتالیب ده‌رباره‌ى خۆشۆردنى سوننه‌ت ئه‌ویش وتى: "رۆژى هه‌ینى و رۆژى عه‌ره‌فه‌و رۆژى جه‌ژنى قوربان و رِۆژی جه‌ژنى رِۆژووشكاندن ( ره‌مه‌زان ) " - سوننه‌ته خۆشۆردن- .2ـ خۆجوان كردن و له‌به‌ركردنى جلى جوانء تازه:(عن عبد اللَّهِ بن عُمَرَ أَنَّ عُمَرَ بن الْخَطَّابِ رَأَى حُلَّةً سِيَرَاءَ عِنْدَ بَابِ الْمَسْجِدِ فقال يا رَسُولَ اللَّهِ لو اشْتَرَيْتَ هذه فَلَبِسْتَهَا يوم الْجُمُعَةِ وَلِلْوَفْدِ إذا قَدِمُوا عَلَيْكَ) (18) عه‌بدوڵڵاى كورِى عومه‌ر (ره‌زاى خوایان لێبێت) ده‌ڵێت "عومه‌ر (ره‌زاى خواى لێبێت) جوبه‌یه‌كى ئاوریشم كه له بازارِدا ده‌فرۆشرا له خاوه‌نه‌كه‌ى وه‌رگرت و هێناى بۆ پێغه‌مبه‌ر ) صلی الله عليه وسلم ) وتى: ئه‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا ) صلی الله عليه وسلم ) ئه‌مه بكرِه بۆ كاتى جه‌ژن و پێشوازى وه‌فدو نوێنه‌ره‌كان خۆتى پێ برِازێنه‌وه ". له‌م فه‌رمووده‌یه‌وه ده‌زانرێت خۆجوانكردن بۆ جه‌ژن له ناویاندا باوێكى دامه‌زراو بووه و پێغه‌مبه‌ریش ) صلی الله عليه وسلم ) رێگرى لێ نه‌كردووه به‌وه‌دا ده‌زانرێ هه‌ر له ناویاندا ماوه‌ته‌وه (19) .(عن ابن عباس قال كان رسول الله ) صلی الله عليه وسلم ) يلبس يوم العيد بردة حمراء) عه‌بدوڵڵاى كورِى عه‌بباس (ره‌زاى خوایان لێبێت) ده‌ڵى: "پێغه‌مبه‌ر ) صلی الله عليه وسلم ) له رۆژى جه‌ژندا عه‌بایه‌كى سوورى له‌به‌رده‌كرد " (20) .3ـ له جه‌ژنى ره‌مه‌زاندا پێش رۆشتن بۆ نوێژگه خواردن ده‌خورێ:(عن أَنَسِ قال كان رسول اللَّهِ ) صلی الله عليه وسلم ) لَا يَغْدُو يوم الْفِطْرِ حتى يَأْكُلَ تَمَرَاتٍ) (21) ئه‌نه‌س (ره‌زاى خواى لێبێت) ده‌ڵى: "پێغه‌مبه‌ر ) صلی الله عليه وسلم ) له جه‌ژنى رِۆژووشكاندن (ره‌مه‌زان) نه‌ده‌رِۆیشت بۆ نوێژ تا چه‌ند ده‌نكه خورمایه‌كى نه‌خواردایه ".4ـ جه‌ژنى قوربان هیچ نه‌خورێت تا دواى نوێژى جه‌ژن له گۆشتى قوربانییه‌كه‌ى ده‌خوات:(عن أبي بريدة أن رسول الله ) صلی الله عليه وسلم ) كان لا يخرج يوم الفطر حتى يطعم ولا يطعم يوم النحر حتى يذبح) (22) بوره‌یده (ره‌زاى خواى لێبێت) ده‌ڵى: "پێغه‌مبه‌ر ) صلی الله عليه وسلم ) له جه‌ژنى رِۆژووشكاندن ( ره‌مه‌زان ) دا له ماڵ ده‌رنه‌چوو تا شتێكى نه‌خواردایه، به‌ڵام له جه‌ژنى قورباندا هیچی نه‌ده‌خوارد هه‌تا - له نوێژ ده‌گه‌رِایه‌وه - قوربانیه‌كه‌ى سه‌رده‌برِى و- له گوشتى قوربانییه‌كه‌ى ده‌خوارد ".5ـ رێگا گۆرِین له رۆشتن و گه‌رِانه‌وه‌دا:(عن جَابِرِ قال كان النبي ) صلی الله عليه وسلم ) إذا كان يَوْمُ عِيدٍ خَالَفَ الطَّرِيقَ) (23) جابیر (ره‌زاى خواى لێبێت) ده‌ڵى: پێغه‌مبه‌ر ) صلی الله عليه وسلم ) له رِۆژى جه‌ژندا رێگاى ده‌گۆرِى ". واته له رێگایه‌كه‌و ده‌رِۆیشت و له رێگایه‌كى تره‌وه ده‌گه‌رِایه‌وه. 6ـ (الله اكبر) كردن له جه‌ژنه‌كاندا:خواى گه‌وره ده‌فه‌رموێت: ( َلِتُكْمِلُواْ الْعِدَّةَ وَلِتُكَبِّرُواْ اللّهَ عَلَى مَا هَدَاكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ..... ): {البقره : ١٨٥} واته: تا رۆژووه‌كانى ره‌مه‌زان ته‌واو بكه‌ن و (الله اكبر) بكه‌ن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى رێنموونى كردوون به ئومێدى ئه‌وه‌ى سوپاس و ستایشی خوا بكه‌ن. ئه‌مه له جه‌ژنى رِۆژووشكاندن ( ره‌مه‌زاندایه) (24) .هه‌روه‌ها خوا ده‌رباره‌ى (الله اكبر)ى جه‌ژنى قوربان ده‌فه‌رموێ: (وَاذْكُرُواْ اللّهَ فِي أَيَّامٍ مَّعْدُودَاتٍ...) {البقره: ٢٠٣} واته: (الله اكبر) بكه‌ن له رۆژانێكى دیارى كراودا كه رۆژانى جه‌ژنى قوربانه (25) .(عن علي وعمار أن النبي ) صلی الله عليه وسلم ) كان يكبر من يوم عرفة صلاة الغداة ويقطعها صلاة العصر آخر أيام التشريق) (26) عه‌ممارو عه‌لى (ره‌زاى خوایان لێ بێت) ده‌ڵێن: "پێغه‌مبه‌ر ) صلی الله عليه وسلم ) له نوێژى به‌یانى رۆژى عه‌ره‌فه‌وه (الله اكبر)ى ده‌كرد له نوێژى عه‌سر كۆتا رۆژى جه‌ژنى قورباندا كۆتایی پێ ده‌هێنا ". واته پێنج رۆژ (الله اكبر)ى ده‌كرد. ده‌رباره‌ى (الله اكبر)ى جه‌ژنى ره‌مه‌زان: (أن رسول الله ) صلی الله عليه وسلم ) كان يخرج في العيدين من المسجد فيكبر حتى يأتي المصلى، وحتى يقضي الصلاة، فإذا قضى الصلاة قطع التكبير) (27) پێغه‌مبه‌ر ) صلی الله عليه وسلم ) جه‌ژنى ره‌مه‌زان له ماڵ ده‌رده‌چوو (الله اكبر)ى ده‌كرد هه‌تا ده‌گه‌یشته نوێژگه‌و تا نوێژه‌كه‌ى ته‌واو ده‌كرد، كه نوێژه‌كه‌ى ته‌واو ده‌كرد (الله اكبر) كردنه‌كه‌شی كۆتایی پێ ده‌هێنا ".(عن شَرِيكٌ قال قُلْت لأَبِي إِسْحَاقَ كَيْفَ كان يُكَبِّرُ على وَعَبْدُ اللهِ قال كَانَا يَقُولَانِ اللَّهُ أَكْبَرُ اللَّهُ أَكْبَرُ لاَ إلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَاَللَّهُ أَكْبَرُ اللَّهُ أَكْبَرُ وَلِلَّهِ الْحَمْدُ) (28) شوره‌یك ده‌ڵێت: به ئه‌بى ئیسحاقم ووت عه‌لى و عه‌بدوڵڵا چۆن ئه‌ڵڵاهو ئه‌كبه‌ریان ده‌كرد - له جه‌ژندا- ئه‌ویش ووتى ده‌یانووت: "الله اكبر الله اكبر لا اله الا الله الله اكبر والله اكبر ولله الحمد " .7ـ ئه‌گه‌ر جه‌ژن و هه‌ینى له‌یه‌ك رۆژدا بوون:ئه‌گه‌ر جه‌ژنء هه‌ینى له‌یه‌ك رۆژدا بوون ئه‌و كه‌سه‌ى نوێژى جه‌ژنى كرد نوێژى هه‌ینى له‌سه‌ر پێویست نییه و نوێژى نیوه‌رِۆ ده‌كات. (عن أبي هُرَيْرَةَ عن رسول اللَّهِ ) صلی الله عليه وسلم ) أَنَّهُ قال: قد اجْتَمَعَ في يَوْمِكُمْ هذا عِيدَانِ فَمَنْ شَاءَ أَجْزَأَهُ من الْجُمُعَةِ وَإِنَّا مُجَمِّعُونَ) (29) ئه‌بوهوره‌یره (ره‌زاى خواى لێبێت) ده‌ڵێت: پێغه‌مبه‌ر ) صلی الله عليه وسلم ) فه‌رمووى: "له ئه‌مرِۆدا دوو جه‌ژن كۆبووه‌ته‌وه، هه‌ركه‌س ویستى ـ نوێژى هه‌ینى نه‌كات ـ ئه‌وه نوێژى جه‌ژن به‌سه له‌برى ئه‌ویش، ئێمه نوێژى هه‌ینى ده‌كه‌ین ".8ـ بردنى ئافره‌تان ـ با حه‌یزداریش بن ـ بۆ نوێژگه:بۆ به‌ڵگه‌ى ئافره‌تان ببرێن بۆ نوێژگه سه‌یرى فه‌رمووده‌ى ئوممو عه‌تییه بكه (30) .9ـ به پێ رۆشتن بۆ نوێژگه:سوننه‌ته به‌پێ برِۆیت بۆ نوێژگه‌و سوارى وڵاخ وسه‌یاره نه‌بیت مه‌گه‌ر كه‌سێك نه‌توانێ و پێویستى به سواربوون بێت. ئه‌مه بۆ كاتێك نوێژگه‌كه نزیك بێت و ناره‌حه‌ت نه‌بێ رۆشتن بۆى، به‌ڵام ئه‌گه‌ر دووربوو ئه‌وه دروسته سوارى سه‌یاره یا هه‌ر شتێكى تر ببیت. (عن بن عُمَرَ قال كان رسول اللَّهِ ) صلی الله عليه وسلم ) يَخْرُجُ إلى الْعِيدِ مَاشِيًا وَيَرْجِعُ مَاشِيًا) (31) عه‌بدوڵڵاى كورِى عومه‌ر (ره‌زاى خواى لێ بێت) ده‌ڵێت: "پێغه‌مبه‌ر ) صلی الله عليه وسلم ) به پیاده ده‌رۆشت بۆ نوێژى جه‌ژن و به پیاده‌ش ده‌گه‌رِایه‌وه ".10ـ زوو رۆشتن بۆ نوێژگه:دواى ئه‌وه‌ى نوێژى به‌یانییان كرد سوننه‌ته برِۆن بۆ نوێژگه به (الله اكبر) كردن تا ئیمام دێت نوێژ ده‌ست پێده‌كات (32) .11ـ ئه‌گه‌ر كه‌سێك نه‌گه‌یشت به نوێژى جه‌ژندا:(عن عبيد الله بن أبي بكر بن أنس بن مالك خادم رسول الله ) صلی الله عليه وسلم ) قال كان أنس إذا فاتته صلاة العيد مع الإمام جمع أهله فصلى بهم مثل صلاة الإمام في العيد) (33) عوبه‌یدوڵڵاى كورِى ئه‌بوبه‌كرى كورِى ئه‌نه‌سی كورِى مالیك (ره‌زاى خوایان لێبێت) ده‌ڵى: "ئه‌نه‌س ئه‌گه‌ر نه‌گه‌یشتایه به نوێژى جه‌ژندا له‌گه‌لڕ ئیمامدا ئه‌ندامانى خێزانه‌كه‌ى كۆده‌كرده‌وه نوێژى جه‌ژنى له‌گه‌ڵدا ده‌كردن وه‌ك نوێژى جه‌ژنى ئیمام ".هه‌روه‌ها ئیبنومونزیر ده‌ڵى: "هه‌ركه‌س فریاى نوێژى جه‌ژن نه‌كه‌وت ئه‌وه وه‌ك ئیمام دوو ركات بكات " (34) .12ـ پیرۆزبایی جه‌ژن له یه‌كترى كردن:پیرۆزبایی جه‌ژن له یه‌كترى كردن له رۆژى جه‌ژندا پاش نوێژى جه‌ژن كاتێ به یه‌كترى گه‌شتن بڵێن (تقبل الله منا ومنكم) واته: خوا له ئێمه‌و ئێوه‌شی قبوڵ كات.ئیبن حه‌جه‌ر ده‌ڵێت: هاوه‌ڵانى پێغه‌مبه‌ر ) صلی الله عليه وسلم ) ئه‌گه‌ر رۆژى جه‌ژن به‌یه‌كترى بگه‌شتنایه به یه‌كترییان ده‌ووت: خوا له ئێمه‌و ئێوه‌شی قبوڵ كات " (359) .منیش له‌كۆتایدا پیرۆزبایی هاتنی جه‌ژنی رِۆژووشكاند ( رِه‌مه‌زان ) نتان لێ ده‌كه‌م و له‌خوای گه‌وره داواكارم بیكات به‌مایه‌ی خێر وبه‌ره‌كه‌ت بۆ موسڵمانانی سه‌ر رِووی زه‌وی به‌گشتی و بۆ موسڵمانانی كوردستانی ئازیزمان به‌تابیه‌تی إن شاء الله ....والسلام علیكم ورحمه الله وبركاته ...په‌راوێزه‌كان ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ1) رواه البخاری 974 ومسلم 12/ 890 واحمد 5/84 وابوداود 1136 والترمذي 539 وابن ماجه 1308 والنسائی 3/180. 2) رواه ابوداود 1135 وابن ماجه 1317 حدیث صحیح.3) رواه البخاری 956 ومسلم 889 والنسائی 3/187. 4) رواه البخاری 1190 ومسلم 1394. 5) برِوانه (المجموع للنووی) 5/524. 6) رواه البخاری 960 ومسلم 5/886 واللفظ لمسلم.7) رواه البیهقی فی السنن 3/285. 8) برِوانه كتێبی (التمهید) 16/37. 9) رواه البخاری 989 ومسلم 884 واحمد 1/355. 10) رواه ابوداود 1149 حدیث حسن. 11) رواه ابوداود 1151 والدارقطنی 2/48. 12) رواه مسلم 891.13) رواه مسلم 879. 14) رواه البخاری 920 ومسلم 888. 15) رواه البخاری 932. 16) رواه مالك 426 وعبدالرزاق فی مصنف 5754 بسند صحیح. 17) رواه الشافعی 114 والبیهقی 3/278 بسند صحیح.18) رواه البخاری 886 ومسلم 2086. 19) سه‌یرى (حاشیه السندی على النسائی 3/181) بكه. 20) مجمع الزوائد ومنفع الفوائد 2/426. 21) رواه البخاری 953 والترمذى 543 وابن ماجه 1754 واحمد 3/126. 22) رواه الترمذی 542 وابن ماجه 1756 واحمد 5/352 حدیث حسن. 23) رواه البخاری 943. 24) برِوانه ته‌فسیرى (ابن كپیر) 1/445.25) عیكره‌مه وا ته‌فسیرى ئه‌م ئایه‌ته‌ى كردووه، برِوانه: تفسیر القرآن العظیم لابن كپیر، 1/496). 26) (رواه الحاكم 1/299 اسیناده صحیح.27) رواه ابن ابی شیبه 1/487 مرسل له شواهد (سلسله الاحادیپ الصحیحه 170). 28) رواه ابن ابی شیبه 2/168 اسناده صحیح. 29) رواه ابوداود 1073، وابن ماجه 1131 حدیث صحیح. 30) له باسی حوكمى نوێژى جه‌ژندا هێناومانه.31) رواه ابن ماجه 1295 حدیپ حسن، (صحیح سنن ابن ماجه (1071 للالبانی). 32) برِوانه (شرح السنه للبغوی 4/302). 33) رواه البیهقی 3/305 واخرجه البخاری بنحوه معلقا بصیغه الجزم 2/ 474 فتح الباری. 34) الاقناع 1.35) برِوانه: (فتح الباری شرح صحیح البخاری 2/517).
