شرح الحديث :

روش رسول الله صلی الله علیه وسلم این بود که به اصحابش دعاهای جامع را آموزش می داد؛ از این جمله است دعای قنوتی که ابن عباس رضی الله عنهما روایت می کند؛ اما حدیث مذکور ضعیف است؛ بنابراین پایبندی به این دعا در نماز صبح مشروع نیست؛ اما این مساله مانع شناخت معانی دعای مذکور نمی شود. قنوت معانی مختلفی دارد که مراد از آن در اینجا، دعا در محلی مخصوص از قیام نماز می باشد. «اللَّهُمَّ اهْدِنِي» یعنی یا الله مرا بر هدایت ثابت قدم بگردان یا بر اسباب هدایت من بیفزای. «فِيمَنْ هَدَيْتَ»: مرا در جمله ی کسانی قرار بده که آنان را هدایت نمودی؛ یا مرا در کنار پیامبران و اولیایی قرار بده که آنان را هدایت نمودی. «وَعَافِنِي»: و بدی ها را از من دور بگردان. «وَتَوَلَّنِي»: و امورم را خود به عهده بگیر و سامان ببخش. «فِيمَنْ تَوَلَّيْتَ»: و مرا جزو کسانی قرار بده که امورشان را خود بر عهده گرفته ای و مرا به حال خودم وانگذار. «وَبَارِكْ»: و خیرش را زیاد بگردان. «لِي» یعنی برای استفاده بردنم. «فِيمَا أَعْطَيْتَ»: در آنچه به من عطا نمودی، از عمر و مال و علوم و اعمال. یعنی در آنچه از خیر دو سرا که من عطا نمودی، برکت عنایت کن. «وَقِنِي»: و مرا حفظ کن از: «شَرَّ مَا قَضَيْتَ» شری که برای من مقدر نمودی. «تَقْضِي»: تو هرچه بخواهی مقدر می کنی یا بدان حکم می کنی. «وَلَا يُقْضَى عَلَيْكَ»: و کسی نمی تواند در مورد تو حکم نماید و کسی نمی تواند حکم و قضاوت تو را معترض شود؛ و چیزی بر تو واجب نیست مگر آنچه خود به مقتضای وعده ات بر خود واجب کرده ای. «إِنَّهُ» یعنی این شان و مقام؛ و در برخی روایات آمده است: «وَإِنَّهُ» با واو. «لَا يَذِلُّ» یعنی ذلیل و خوار نمی شود. «مَنْ وَالَيْتَ»؛ موالات متضاد معاداة به معنای دشمنی می باشد و در مقابل این بخش از دعا «ولا يعز من عاديت» می باشد که در برخی روایات آمده است. چنانکه بیهقی و همچنین طبرانی از چند طریق این بخش را افزوده اند. «ولا يعز من عاديت»؛ ابن حجر می گوید: یعنی بنده ای که تو او را دوست داشته باشی در آخرت ذلیل و خوار نمی شود. یا اینکه مطلقا ذلیل و خوار نمی شود، هرچند به هر آزمایشی مبتلا شود و کسی بر او مسلط گردد که به وی اهانت کند و ظاهرا او را ذلیل و خوار نماید. چون این نهایت برتری و عزت نزد الله و نزد اولیایش می باشد؛ و از این جهت پیامبران عليهم الصلاة والسلام دچار امتحانات عجیب و مشهوری شدند. و کسانی که تو با آنها دشمنی کنی، در آخرت یا مطلقا عزت نمی یابند هرچند به آنها نعمت های دنیا و پادشاهی آن داده شود؛ چون آنها اوامر تو را جامه ی عمل نپوشیدند و از نواهی تو دوری نکردند. و حدیث مذکور با این بخش به پایان می رسد: «تَبَارَكْتَ» یعنی خیر خود را در دو سرا بیفزای. «رَبَّنَا» ای پروردگار ما. «وَتَعَالَيْتَ» و عظمت و بزرگی خود را والا بگردان و قهر و غلبه و قدرتت را بر کسانی که در دو سرا هستند، آشکار بفرما.

ترجمة هذا الحديث متوفرة باللغات التالية

العربية الإنجليزية الفرنسية الإسبانية التركية الأردية الأندونيسية البوسنية الروسية البنغالية الصينية