شرح الحديث :

وقت مغرب تا زمان پنهان شدن شفق ادامه دارد؛ و چون شفق پنهان شد، وقت نماز مغرب به پایان رسیده و وقت نماز عشاء داخل می شود. باید بدانیم منظور از شفقی که پایان وقت مغرب و آغاز وقت عشاء با آن تعیین می شود، چیست؟ ابن عمر رضی الله عنهما از رسول الله صلی الله علیه وسلم روایت کرده که ایشان فرمود: «شفق همان سرخی است»؛ پس شفق عبارت است از: سرخی ای که پس از غروب خورشید در آسمان باقی می ماند که در واقع ادامه شعاع آن است. این دیدگاه اهل لغت است. پس چون سرخی شفق در افق محو گردد، وقت مغرب به پایان آمده و وقت نماز عشاء داخل می شود. این قول جمهور علما رحمهم الله می باشد. حدیث مذکور این رهنمود نبوی را تفسیر می کند که فرمود: «وَوَقْتُ الْمَغْرِبِ إذا غَرَبَت الشَمس مَا لَمْ يَغِبْ الشَّفَقُ»: «و وقت نماز مغرب از زمان غروب خورشید شروع می شود و تا زمانی که شفق پنهان نشده، ادامه دارد». اما تعیین زمان مغرب تا عشاء بر اساس دقیقه و ساعت، بنا بر فصل های گوناگون متفاوت است. گاه میان غروب خورشید و وارد شدن وقت عشاء یک ساعت و ربع زمان است، گاه یک ساعت و بیست دقیقه، گاه یک ساعت و بیست و پنج دقیقه و گاه یک ساعت و نیم. و نمی توان در تمام فصول وقت دقیقی برای آن تعیین کرد. و تعیین زمان آن نیازمند توجه به شفق در صحرا است. کسی که نظاره گر شفق باشد می تواند آن را بنا بر دقایق تعیین کند، اما قول مورد اطمینان در عربستان سعودی هم اکنون بنا بر احتیاط یک ساعت و نیم است، از غروب خورشید تا غروب شفق. این حدیث بصورت مرفوع و به نقل از رسول الله صلی الله علیه وسلم ضعیف است، اما معنای آن صحیح است؛ به چند دلیل: 1- قول صحابه است: اصحابی چون ابن عمر، ابوهریره، شداد بن اوس و عباده بن صامت رضی الله عنهم. 2- قول صحیح تر نزد اهل لغت است. 3- اینکه نعمان بن بشیر رضی الله عنهما روایت کرده و گفته است: «من داناترين و آگاه ترين مردمان نسبت به وقت اين نماز (يعنی نماز عشاء) هستم. پيامبر صلی الله علیه وسلم معمولاً نماز عشاء را هنگامی می خواند که هلال شب سوم ماه، غروب کرده بود». به روایت ترمذی و دیگران. این روایت بیانگر آن است که رسول الله صلی الله علیه وسلم نماز عشاء را پیش از پنهان شدن سفیدی می خواند، زیرا هلال شب سوم تا غروب و پیش از پنهان شدن سفیدی، پنهان می شود. و این بر آن دلالت دارد که شفق عبارت از سرخی است نه سفیدی.

ترجمة هذا الحديث متوفرة باللغات التالية

العربية الإنجليزية الفرنسية الإسبانية التركية الأردية الأندونيسية البوسنية الروسية البنغالية الصينية