تفسير سورة الرّوم

1- ﴿بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ الم﴾

﴿الٓمٓ﴾ سخن در مورد حروف شبیه این حروف در ابتدای سورۀ بقره بیان شد.

2- ﴿غُلِبَتِ الرُّومُ﴾

فارس روم را شکست داد.

3- ﴿فِي أَدْنَى الْأَرْضِ وَهُمْ مِنْ بَعْدِ غَلَبِهِمْ سَيَغْلِبُونَ﴾

در نزدیک‌ترین سرزمین شام به سرزمین‌های فارس، و پس از پیروزی فارس بر آنها، به زودی روم بر آنها چیره خواهند شد.

4- ﴿فِي بِضْعِ سِنِينَ ۗ لِلَّهِ الْأَمْرُ مِنْ قَبْلُ وَمِنْ بَعْدُ ۚ وَيَوْمَئِذٍ يَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ﴾

در زمانی‌که کمتر از سه سال، و بیشتر از ده سال نیست. تمام امور قبل و بعد پیروزی روم از آنِ الله است، و روزی‌که روم بر فارس پیروز می‌شود مؤمنان شاد می‌شوند.

5- ﴿بِنَصْرِ اللَّهِ ۚ يَنْصُرُ مَنْ يَشَاءُ ۖ وَهُوَ الْعَزِيزُ الرَّحِيمُ﴾

به‌سبب یاری روم توسط الله شاد می‌شوند زیرا آنها اهل کتاب هستند، الله هرکس را بخواهد بر هرکس که بخواهد پیروز می‌گرداند، و او تعالی ذات شکست ‌ناپذیری است که هرگز مغلوب نمی‌شود و نسبت به بندگان مؤمن خویش بسیار مهربان است.

6- ﴿وَعْدَ اللَّهِ ۖ لَا يُخْلِفُ اللَّهُ وَعْدَهُ وَلَٰكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ﴾

این پیروزی وعده‌ای از جانب الله تعالی است، و با تحقق آن مؤمنان به وعدۀ الله بر پیروزی یقین بیشتری پیدا می‌کنند، اما بیشتر مردم به‌سبب کفرشان این امر را درک نمی‌کنند.

7- ﴿يَعْلَمُونَ ظَاهِرًا مِنَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَهُمْ عَنِ الْآخِرَةِ هُمْ غَافِلُونَ﴾

ایمان و احکام شریعت را نمی‌شناسند، و فقط ظاهری از زندگی دنیا را که به کسب معاش و ساختن تمدن مادی مربوط است می‌شناسند، اما از آخرت که سرای زندگی حقیقی است رویگردان هستند، و به آن اهمیت نمی‌دهند.

8- ﴿أَوَلَمْ يَتَفَكَّرُوا فِي أَنْفُسِهِمْ ۗ مَا خَلَقَ اللَّهُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا إِلَّا بِالْحَقِّ وَأَجَلٍ مُسَمًّى ۗ وَإِنَّ كَثِيرًا مِنَ النَّاسِ بِلِقَاءِ رَبِّهِمْ لَكَافِرُونَ﴾

آیا این مشرکان تکذیب‌کننده در خویشتن نیندیشیده‌اند که الله چگونه آنها را آفرید و بیاراست.
آسمان‌ها و زمین را فقط به حق آفریده، و بیهوده نیافریده است، و برای بقای آن دو در دنیا سررسیدی مشخص قرار داده است، اما بسیاری از مردم به دیدار پروردگارشان در روز قیامت کافر هستند، از این رو با انجام عمل صالح و پسندیده نزد پروردگارشان، برای رستاخیز آماده نمی‌شوند.

9- ﴿أَوَلَمْ يَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَيَنْظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ ۚ كَانُوا أَشَدَّ مِنْهُمْ قُوَّةً وَأَثَارُوا الْأَرْضَ وَعَمَرُوهَا أَكْثَرَ مِمَّا عَمَرُوهَا وَجَاءَتْهُمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَيِّنَاتِ ۖ فَمَا كَانَ اللَّهُ لِيَظْلِمَهُمْ وَلَٰكِنْ كَانُوا أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ﴾

آیا اینها در زمین نگشته‌اند تا بیندیشند سرانجامِ امت‌های تکذیب‌کننده پیش از آنها چگونه بوده است، درحالی‌که آن امت‌ها از اینها نیرومندتر بودند، و زمین را برای کشاورزی و آبادانی زیر و رو کردند، و آن را بیشتر از اینها آباد کردند، و رسولان‌شان با دلایل و حجت‌های آشکار بر توحید الله آمدند اما تکذیب کردند، پس الله بر آنها ستم نکرد وقتی آنها را نابود ساخت، بلکه خود آنها به‌سبب کفرشان با قرار دادن خویش در معرض نابودی، بر خویشتن ستم می‌کردند.

10- ﴿ثُمَّ كَانَ عَاقِبَةَ الَّذِينَ أَسَاءُوا السُّوأَىٰ أَنْ كَذَّبُوا بِآيَاتِ اللَّهِ وَكَانُوا بِهَا يَسْتَهْزِئُونَ﴾

سپس کسانی‌که با شرک به الله و انجام گناهان، مرتکب اعمال بدی شدند، سرانجامِ بسیار بدی داشتند؛ زیرا آیات الله را تکذیب کردند، و به تمسخر و ریشخند می‌گرفتند.

11- ﴿اللَّهُ يَبْدَأُ الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ ثُمَّ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ﴾

الله آفرینش را بدون نمونۀ قبلی آغاز می‌کند، سپس آن را از بین می‌برد، سپس آن را بازمی‌گرداند، آن‌گاه در روز قیامت برای حسابرسی و جزا فقط به‌سوی او بازگردانده می‌شوید.

12- ﴿وَيَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ يُبْلِسُ الْمُجْرِمُونَ﴾

و روزی‌که قیامت برپا می‌شود مجرمان از رحمت الله نومید می‌شوند، و آرزوی‌شان از بین می‌رود؛ چون دلیل آنها بر کفر بر الله بریده می‌شود.

13- ﴿وَلَمْ يَكُنْ لَهُمْ مِنْ شُرَكَائِهِمْ شُفَعَاءُ وَكَانُوا بِشُرَكَائِهِمْ كَافِرِينَ﴾

و از شریکان‌شان - که آنها را در دنیا عبادت می‌کردند- کسانی ندارند که برای نجات آنها از عذاب شفاعت کنند، و خودشان به شریکان خویش کافر می‌شوند، زیرا وقتی‌که به آنها نیاز دارند دست از یاری‌شان می‌کشند و همگی در نابودی یکسان هستند.

14- ﴿وَيَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ يَوْمَئِذٍ يَتَفَرَّقُونَ﴾

و روزی ‌که قیامت برپا می‌گردد مردم براساس اعمالی‌که در دنیا داشتند جزای متفاوتی دارند، برخی از آنها به عِلّیین بالا برده می‌شوند، و برخی دیگر به اَسفل السافلین افکنده می‌شوند.

15- ﴿فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَهُمْ فِي رَوْضَةٍ يُحْبَرُونَ﴾

اما کسانی‌که به الله ایمان آورده‌اند و اعمال صالح و پسندیده نزد او تعالی انجام داده‌اند، از نعمت‌هایی جاویدانی که در بهشت به آنها می‌رسد و هرگز پایان نمی‌یابد شادمان هستند.

16- ﴿وَأَمَّا الَّذِينَ كَفَرُوا وَكَذَّبُوا بِآيَاتِنَا وَلِقَاءِ الْآخِرَةِ فَأُولَٰئِكَ فِي الْعَذَابِ مُحْضَرُونَ﴾

و اما کسانی‌که به الله کفر ورزیده‌اند، و آیات نازل‌شدۀ ما بر رسولمان، و رستاخیز و حسابرسی را تکذیب کرده‌اند، در عذاب حاضر، و همنشین آن عذاب می‌شوند.

17- ﴿فَسُبْحَانَ اللَّهِ حِينَ تُمْسُونَ وَحِينَ تُصْبِحُونَ﴾

پس تسبیح الله را بگویید آن‌گاه که در وقت شب داخل می‌شوید؛ یعنی وقت دو نماز: مغرب و عشاء، و تسبیح او تعالی را بگویید آن‌گاه که در وقت صبح داخل می‌شوید؛ یعنی وقت نماز فجر.

18- ﴿وَلَهُ الْحَمْدُ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَعَشِيًّا وَحِينَ تُظْهِرُونَ﴾

و تمام ستایش‌ها، تنها از آنِ او سبحانه است؛ در آسمان‌ها فرشتگان او را می‌ستایند، و در زمین مخلوقاتش او را می‌ستایند، و او را آن‌گاه که به شامگاه داخل می‌شوید یعنی وقت نماز عصر تسبیح بگویید، و تسبیح او را بگویید آن‌گاه که در وقت ظهر داخل می‌شوید.

19- ﴿يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَيُخْرِجُ الْمَيِّتَ مِنَ الْحَيِّ وَيُحْيِي الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا ۚ وَكَذَٰلِكَ تُخْرَجُونَ﴾

زنده را از مرده درمی‌آورد، مانند اینکه انسان را از نطفه، و جوجه را از تخم بیرون می‌آورد؛ و مرده را از زنده درمی‌آورد، مثل اینکه نطفه را از انسان، و تخم را از ماکیان خارج می‌سازد. و زمین را پس از خشکی آن با فروفرستادن باران و رویانیدن گیاهان زنده می‌گرداند، و همچنان‌که زمین را با رویانیدن گیاهان زنده می‌گرداند شما نیز برای حسابرسی و جزا از قبرهای‌تان درآورده می‌شوید.

20- ﴿وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَكُمْ مِنْ تُرَابٍ ثُمَّ إِذَا أَنْتُمْ بَشَرٌ تَنْتَشِرُونَ﴾

و از آیات بزرگ و دلالت‌کنندۀ الله بر قدرت و یگانگی او تعالی این است که: - ای مردم- شما را از خاک آفرید آن‌گاه که پدرتان را از گِل خلق کرد. سپس شما انسان‌هایی شدید که با زاد و ولد زیاد می‌شوید و در گیتی منتشر می‌گردید.

21- ﴿وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً ۚ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ﴾

و نیز از آیات بزرگ و دلالت‌کنندۀ او تعالی بر قدرت و یگانگی او این است که - ای مردان- از جنس خود شما همسرانی برای‌تان آفرید تا به‌سبب هم‌جنسی نفس‌های‌تان به آنها آرام گیرد، و میان شما و آنها محبت و مهربانی قرار داد، به‌راستی‌که در این مورد برهان‌ها و دلالت‌های آشکاری است برای مردمی که می‌اندیشند؛ زیرا آنها هستند که از به‌کارانداختن عقل‌های‌شان فایده می‌برند.

22- ﴿وَمِنْ آيَاتِهِ خَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافُ أَلْسِنَتِكُمْ وَأَلْوَانِكُمْ ۚ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَاتٍ لِلْعَالِمِينَ﴾

و از جمله نشانه‌های بزرگ و دلالت‌کنندۀ الله بر قدرت و یگانگی او تعالی: آفرینش آسمان‌ها و زمین، و اختلاف زبان‌های شما، و اختلاف رنگ‌های‌تان است، به‌راستی‌که در این موارد برهان‌ها و دلالت‌هایی برای اهل علم و بصیرت است.

23- ﴿وَمِنْ آيَاتِهِ مَنَامُكُمْ بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ وَابْتِغَاؤُكُمْ مِنْ فَضْلِهِ ۚ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَسْمَعُونَ﴾

و از جمله آیات بزرگ و دلالت‌کنندۀ الله بر قدرت و یگانگی او تعالی: خوابتان در شب و روز است تا از خستگی کارها استراحت کنید، و از آیات او تعالی این است که روز را برای‌تان قرار داد تا در آن برای جستجوی روزی از پروردگارتان، پراکنده شوید، به‌راستی‌که در این مورد برهان‌ها و دلالت‌هایی است برای مردمی که با تدبر و پذیرش، گوش فرا می‌دهند.

24- ﴿وَمِنْ آيَاتِهِ يُرِيكُمُ الْبَرْقَ خَوْفًا وَطَمَعًا وَيُنَزِّلُ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَيُحْيِي بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا ۚ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ﴾

و از جمله آیات بزرگ و دلالت‌کنندۀ الله بر قدرت و یگانگی او تعالی این است که: برق را در آسمان برای‌تان نشان می‌دهد، و ترس از صاعقه‌ها و امید به باران را یکجا در آن برای‌تان فراهم می‌آورد، و آب باران را از آسمان برای‌تان فرو می‌فرستد، آن‌گاه زمین را پس از اینکه خشک بود با گیاهانی که در آن می‌رویاند زنده می‌گرداند. به‌راستی‌که در این مورد برهان‌ها و دلالت‌های آشکاری است برای مردمی که می‌اندیشند، آن‌گاه با آنها بر رستاخیز پس از مرگ برای حسابرسی و جزا راهنمایی می‌شوند.

25- ﴿وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ تَقُومَ السَّمَاءُ وَالْأَرْضُ بِأَمْرِهِ ۚ ثُمَّ إِذَا دَعَاكُمْ دَعْوَةً مِنَ الْأَرْضِ إِذَا أَنْتُمْ تَخْرُجُونَ﴾

و از جمله آیات بزرگ و دلالت‌کنندۀ الله بر قدرت و یگانگی او تعالی: برپایی آسمان بدون سقوط، و زمین بدون انهدام، به فرمان او سبحانه است، سپس وقتی او سبحانه شما را با دمیدن فرشته در صور از زمین فراخواند به‌ناگاه از قبرهای‌تان برای حسابرسی و جزا درمی‌آیید.

26- ﴿وَلَهُ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۖ كُلٌّ لَهُ قَانِتُونَ﴾

و فرمانروایی و آفرینش و تقدیر هر مخلوقی که در آسمان‌ها و در زمین است فقط برای او تعالی است. تمام مخلوقات الله که در آسمان‌ها و زمین هستند از او تعالی اطاعت می‌کنند و تسلیم فرمانش هستند.

27- ﴿وَهُوَ الَّذِي يَبْدَأُ الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ وَهُوَ أَهْوَنُ عَلَيْهِ ۚ وَلَهُ الْمَثَلُ الْأَعْلَىٰ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۚ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ﴾

و او سبحانه ذاتی است که آفرینش را بدون نمونۀ قبلی آغاز می‌کند، سپس آن را پس از نابود کردنش بازمی‌گرداند، و بازگرداندن از آغاز کردن آسان‌تر است، و هر یک از این دو بر او تعالی آسان است زیرا او تعالی هر وقت چیزی را اراده کند به او می‌فرماید: (کن: باش) به‌ناگاه موجود می‌شود، و در هر یک از صفات جلال و کمال که به آن توصیف می‌شود صفت برتر از آنِ اوست، و او تعالی ذات شکست ‌ناپذیری است که مغلوب نمی‌شود، و در آفرینش و تدبیرش بسیار دانا است.

28- ﴿ضَرَبَ لَكُمْ مَثَلًا مِنْ أَنْفُسِكُمْ ۖ هَلْ لَكُمْ مِنْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ مِنْ شُرَكَاءَ فِي مَا رَزَقْنَاكُمْ فَأَنْتُمْ فِيهِ سَوَاءٌ تَخَافُونَهُمْ كَخِيفَتِكُمْ أَنْفُسَكُمْ ۚ كَذَٰلِكَ نُفَصِّلُ الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ﴾

- ای مشرکان- الله مثالی برگرفته از خودتان برای شما زده است: آیا از میان بردگان و غلام‌های‌تان شریکی دارید که در اموال‌تان به صورت یکسان با شما مشارکت کنند، و بترسید که اموال‌تان را با شما تقسیم کنند چنان‌که یکی از شما از شریک آزادش می‌ترسد که مالش را با او قسمت کند؟ آیا برای خودتان این کار را از بردگان‌تان راضی می‌شوید؟ بدون تردید بر این کار راضی نمی‌شوید، پس الله سزاوارتر است به اینکه از میان مخلوقات و بندگانش شریکی در فرمانروایی خویش نداشته باشد. همانند بیان این مثال‌ها و غیر آن حجت‌ها و دلایل گوناگون را برای مردمی که می‌اندیشند بیان می‌کنیم، زیرا آنها هستند که از این موارد بهره می‌برند.

29- ﴿بَلِ اتَّبَعَ الَّذِينَ ظَلَمُوا أَهْوَاءَهُمْ بِغَيْرِ عِلْمٍ ۖ فَمَنْ يَهْدِي مَنْ أَضَلَّ اللَّهُ ۖ وَمَا لَهُمْ مِنْ نَاصِرِينَ﴾

سبب گمراهی آنها کم‌بودن و عدم بیان دلایل نیست، بلکه فقط پیروی از هوس و تقلید از پدران‌شان است، پس کسی را که الله او را گمراه کرده چه کسی او را به هدایت توفیق می‌دهد؟! هیچ‌کس او را نمی‌تواند توفیق دهد، و یاورانی نیز ندارند که عذاب الله را از آنها دفع کنند.

30- ﴿فَأَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّينِ حَنِيفًا ۚ فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَا ۚ لَا تَبْدِيلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ۚ ذَٰلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ وَلَٰكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ﴾

پس - ای رسول- تو و کسانی‌که همراه تو هستند به دینی که الله روی تو را به‌سوی آن گرداند روی آورید، و از تمام ادیان به‌سوی آن متمایل شوید، همان دین اسلام که مردم به صورت طبیعی به آن تمایل دارند. هیچ تغییری برای آفرینش الله وجود ندارد. این است دین راستی‌که هیچ انحرافی در آن نیست، اما بیشتر مردم نمی‌دانند که دین حقیقی همین دین است.

31- ﴿۞ مُنِيبِينَ إِلَيْهِ وَاتَّقُوهُ وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَلَا تَكُونُوا مِنَ الْمُشْرِكِينَ﴾

و با توبه از گناهان‌تان به‌سوی او سبحانه بازگردید، و با اجرای اوامر و اجتناب از نواهی او تعالی از او بترسید، و نماز را به کامل‌ترین وجه برپا دارید، و از مشرکان که با فطرت مخالفت می‌کنند و همراه الله دیگران را در عبادت خویش شریک می‌گردانند نباشید.

32- ﴿مِنَ الَّذِينَ فَرَّقُوا دِينَهُمْ وَكَانُوا شِيَعًا ۖ كُلُّ حِزْبٍ بِمَا لَدَيْهِمْ فَرِحُونَ﴾

و از مشرکان که دین‌شان را تغییر دادند، و به بخشی از آن ایمان آوردند، و به بخشی دیگر کفر ورزیدند، و به گروه‌ها و احزاب تقسیم شدند، و هر حزب از آنها با باطلی که بر آن هستند شادمان ‌هستند نباشید که تنها خودشان را بر حق، و دیگران را بر باطل می‌پندارند.

33- ﴿وَإِذَا مَسَّ النَّاسَ ضُرٌّ دَعَوْا رَبَّهُمْ مُنِيبِينَ إِلَيْهِ ثُمَّ إِذَا أَذَاقَهُمْ مِنْهُ رَحْمَةً إِذَا فَرِيقٌ مِنْهُمْ بِرَبِّهِمْ يُشْرِكُونَ﴾

و وقتی آسیبی مانند بیماری یا فقر یا قحطی به مشرکان برسد با تضرع و پناه ‌بردن و بازگشت به پروردگارشان سبحانه، تنها او را می‌خوانند تا مصیبتی را که به آنها رسیده است از آنها برطرف سازد، سپس وقتی با کشف مصیبت بر آنها مهربانی می‌کند، به‌ناگاه گروهی از آنها به شریک ‌قرار دادن دیگران همراه الله در دعا بازمی‌گردند.

34- ﴿لِيَكْفُرُوا بِمَا آتَيْنَاهُمْ ۚ فَتَمَتَّعُوا فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ﴾

چون به نعمت‌های الله - از جمله نعمت زدودن آسیب- کفر ورزیدند و به آنچه در این زندگی در برابرشان بود برخوردار شدند به زودی در روز قیامت به چشمان خویش خواهند دید که در گمراهی آشکاری بوده‌اند.

35- ﴿أَمْ أَنْزَلْنَا عَلَيْهِمْ سُلْطَانًا فَهُوَ يَتَكَلَّمُ بِمَا كَانُوا بِهِ يُشْرِكُونَ﴾

چه چیزی آنها را به شرک به الله فراخواند درحالی‌که هیچ دلیلی نداشتند؟! زیرا هیچ حجت و دلیلی از کتابی بر آنها فرو نفرستادیم تا بر شرک خویش به الله بر آن استدلال کنند، و خودشان نیز کتابی ندارند که از شرک آنها سخن بگوید، و درستی کفری را که بر آن بودند برای‌شان تأیید کند.

36- ﴿وَإِذَا أَذَقْنَا النَّاسَ رَحْمَةً فَرِحُوا بِهَا ۖ وَإِنْ تُصِبْهُمْ سَيِّئَةٌ بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ إِذَا هُمْ يَقْنَطُونَ﴾

و هرگاه یکی از نعمت‌های خویش مانند سلامتی و ثروت را به مردم بچشانیم بیش از حد شاد می‌گردند و تکبر می‌ورزند، و اگر به‌سبب گناهانی که مرتکب شده‌اند بیماری و فقری که آنها را غمگین می‌سازد به آنها برسد، به‌ناگاه از رحمت الله مأیوس می‌گردند، و از برطرف ‌شدن آسیبی که آنها را اندوهگین ساخته است نومید می‌شوند.

37- ﴿أَوَلَمْ يَرَوْا أَنَّ اللَّهَ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشَاءُ وَيَقْدِرُ ۚ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ﴾

آیا ندیده‌اند که الله رزق و روزی را برای هر یک از بندگانش که بخواهد برای امتحان او می‌گشاید که آیا شکر می‌گزارد یا ناسپاسی می‌کند؟ و آن را برای هر یک از آنها که بخواهد برای آزمایش تنگ می‌گرداند که آیا صبر می‌کند یا خشم می‌گیرد؟! به‌راستی‌که در گستراندن روزی برای برخی، و تنگ‌گردانیدن آن برای برخی، برای مؤمنان دلالت‌هایی بر لطف و رحمت الله است.

38- ﴿فَآتِ ذَا الْقُرْبَىٰ حَقَّهُ وَالْمِسْكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ ۚ ذَٰلِكَ خَيْرٌ لِلَّذِينَ يُرِيدُونَ وَجْهَ اللَّهِ ۖ وَأُولَٰئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ﴾

پس- ای مسلمان- حق خویشاوند را از نیکی و پیوند خویشاوندی بده، و به نیازمند آنچه را که نیازش را برطرف می‌سازد بده، و به غریبی که از مسافرت به دیارش بازمانده است عطا کن، عطاکردن در راه‌های مذکور بهتر است برای کسانی‌که وجه الله را می‌خواهند، کسانی‌که این یاری و حقوق را پیش می‌فرستند همان‌ها با رسیدن بهشت که آن را می‌جویند، و رهایی ‌یافتن از عذابی که از آن می‌ترسند رستگار هستند.

39- ﴿وَمَا آتَيْتُمْ مِنْ رِبًا لِيَرْبُوَ فِي أَمْوَالِ النَّاسِ فَلَا يَرْبُو عِنْدَ اللَّهِ ۖ وَمَا آتَيْتُمْ مِنْ زَكَاةٍ تُرِيدُونَ وَجْهَ اللَّهِ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الْمُضْعِفُونَ﴾

و پاداش اموالی که به یکی از مردم می‌پردازید به این هدف که همراهِ مالِ اضافه‌ای آن را بازگرداند نزد الله افزایش نمی‌یابد، و آنچه از اموال‌تان را که به کسی بدهید تا نیازی را با آن برطرف سازد و با آن وجه الله را اراده کنید، نه جایگاه و پاداشی از جانب مردم؛ اینها هستند که مزدشان نزد الله افزوده می‌شود.

40- ﴿اللَّهُ الَّذِي خَلَقَكُمْ ثُمَّ رَزَقَكُمْ ثُمَّ يُمِيتُكُمْ ثُمَّ يُحْيِيكُمْ ۖ هَلْ مِنْ شُرَكَائِكُمْ مَنْ يَفْعَلُ مِنْ ذَٰلِكُمْ مِنْ شَيْءٍ ۚ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَىٰ عَمَّا يُشْرِكُونَ﴾

فقط الله همان ذاتی است که شما را به تنهایی آفرید، سپس به شما روزی داد، سپس شما را می‌میراند سپس شما را برای رستاخیز زنده می‌گرداند، آیا از میان بت‌های‌تان که آنها را به جای او تعالی عبادت می‌کنید کسی هست که ذره‌ای از این موارد را انجام دهد؟! او سبحانه از آنچه که مشرکان می‌گویند و باور دارند برتر و منزه است.

41- ﴿ظَهَرَ الْفَسَادُ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ بِمَا كَسَبَتْ أَيْدِي النَّاسِ لِيُذِيقَهُمْ بَعْضَ الَّذِي عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ﴾

به‌سبب گناهانی که مردم انجام دادند فساد در خشکی و دریا با کاسته‌شدن رزق و روزی و وسایل زندگی و ایجاد امراض و بیماری‌های همه‌گیر آشکار شده است، تا الله به جزای برخی اعمال بدشان این آسیب‌ها را در این زندگی دنیا بر آنها بچشاند به این هدف که با توبه به‌سوی او بازگردند.

42- ﴿قُلْ سِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الَّذِينَ مِنْ قَبْلُ ۚ كَانَ أَكْثَرُهُمْ مُشْرِكِينَ﴾

- ای رسول- به این مشرکان بگو: در زمین بگردید، و بیندیشید که سرانجام امت‌های تکذیب‌کننده پیش از شما چگونه بوده است؟ به تحقیق که سرانجام بدی داشته‌اند، بیشتر آنها به الله مشرک بودند، و دیگران را همراه او عبادت می‌کردند، پس به‌سبب شریک ‌قرار دادن برای الله نابود شدند.

43- ﴿فَأَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّينِ الْقَيِّمِ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَأْتِيَ يَوْمٌ لَا مَرَدَّ لَهُ مِنَ اللَّهِ ۖ يَوْمَئِذٍ يَصَّدَّعُونَ﴾

پس - ای رسول- به‌سوی دین راست اسلام که هیچ انحرافی در آن نیست روی آور پیش از آن‌که روز قیامت بیاید که وقتی فرا رسد هیچ بازگرداننده‌ای ندارد، در آن روز مردم تقسیم می‌شوند: گروهی از آنها در بهشت نعمت داده می‌شوند، و گروهی در جهنم عذاب می‌شوند.

44- ﴿مَنْ كَفَرَ فَعَلَيْهِ كُفْرُهُ ۖ وَمَنْ عَمِلَ صَالِحًا فَلِأَنْفُسِهِمْ يَمْهَدُونَ﴾

هرکس بر الله کفر ورزد، زیان کفرش - یعنی جاودانگی در جهنم- به خودش بازمی‌گردد، و کسانی که اعمال صالح انجام دهند و با آن وجه الله را بجویند ورود به بهشت و بهره‌مندی از نعمت‌های آن را برای خودشان فراهم آورده‌اند و برای همیشه در آن می‌مانند.

45- ﴿لِيَجْزِيَ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنْ فَضْلِهِ ۚ إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْكَافِرِينَ﴾

تا کسانی را که به الله ایمان آورده‌اند، و اعمال صالحی که پروردگارشان را راضی می‌سازد انجام داده‌اند پاداش دهد، به‌راستی‌که او سبحانه کافران به خودش و به رسولانش را دوست ندارد، بلکه به شدیدترین وجه بر آنها خشم می‌گیرد، و به‌زودی آنها را در روز قیامت عذاب می‌کند.

46- ﴿وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ يُرْسِلَ الرِّيَاحَ مُبَشِّرَاتٍ وَلِيُذِيقَكُمْ مِنْ رَحْمَتِهِ وَلِتَجْرِيَ الْفُلْكُ بِأَمْرِهِ وَلِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ﴾

و از آیات بزرگ و دلالت‌کنندۀ الله بر قدرت و یگانگی او: این است که بادها را می‌فرستد که نزدیکی نزول باران را به بندگان مژده می‌دهند، و - ای مردم- تا از رحمت خویش با گیاهان و خیر و برکت و گشایشی که پس از باران حاصل می‌شود به شما بچشاند، و تا اینکه به ارادۀ او کشتی‌ها در دریا به حرکت درآیند، و به این هدف که با تجارت در دریا از فضل او بجویید، و امید است که شکر نعمت‌های الله را به جای آورید تا از آن برای‌تان بیفزاید.

47- ﴿وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ رُسُلًا إِلَىٰ قَوْمِهِمْ فَجَاءُوهُمْ بِالْبَيِّنَاتِ فَانْتَقَمْنَا مِنَ الَّذِينَ أَجْرَمُوا ۖ وَكَانَ حَقًّا عَلَيْنَا نَصْرُ الْمُؤْمِنِينَ﴾

و - ای رسول- پیش از تو رسولانی را به‌سوی امت‌های‌شان فرستاده‌ایم، که با دلایل و برهان‌های دلالت‌کننده بر راستگویی ما نزدشان آمدند، اما آنچه را که رسولان‌شان آوردند تکذیب کردند، آن‌گاه از کسانی‌که بدی‌ها را مرتکب شدند انتقام گرفتیم، و آنها را با عذاب خویش نابود کردیم، و رسولان و مؤمنان به آنها را از نابودی نجات دادیم، و نجات‌ و یاری مؤمنان حقی است که آن را بر خویشتن واجب کرده‌ایم.

48- ﴿اللَّهُ الَّذِي يُرْسِلُ الرِّيَاحَ فَتُثِيرُ سَحَابًا فَيَبْسُطُهُ فِي السَّمَاءِ كَيْفَ يَشَاءُ وَيَجْعَلُهُ كِسَفًا فَتَرَى الْوَدْقَ يَخْرُجُ مِنْ خِلَالِهِ ۖ فَإِذَا أَصَابَ بِهِ مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ إِذَا هُمْ يَسْتَبْشِرُونَ﴾

الله سبحانه همان ذاتی است که باد‌ها را می‌راند و می‌فرستد، سپس این بادها، ابرها را برمی‌انگیزند و به حرکت درمی‌آورند، سپس آن را به صورت اندک یا زیاد، هرطور که بخواهد در آسمان می‌گستراند، و آن را به قطعاتی تبدیل می‌کند، که - ای بیننده- باران را می‌بینی از وسط این ابرها درمی‌آید. پس وقتی باران را به هر یک از بندگانش که بخواهد برساند به‌ناگاه از رحمت الله برای آنها با فروفرستادن باران شاد می‌گردند که روییده ‌شدن گیاهان زمین به آنچه برای خودشان و حیوانات‌شان نیاز دارند در پی دارد.

49- ﴿وَإِنْ كَانُوا مِنْ قَبْلِ أَنْ يُنَزَّلَ عَلَيْهِمْ مِنْ قَبْلِهِ لَمُبْلِسِينَ﴾

و به تحقیق پیش از آن‌که الله باران را بر آنها فرو فرستد از نزول آن بر خودشان نومید بودند.

50- ﴿فَانْظُرْ إِلَىٰ آثَارِ رَحْمَتِ اللَّهِ كَيْفَ يُحْيِي الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا ۚ إِنَّ ذَٰلِكَ لَمُحْيِي الْمَوْتَىٰ ۖ وَهُوَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ﴾

پس - ای رسول- به آثار باران که الله آن را رحمتی برای بندگانش می‌فرستد بنگر، که چگونه الله زمین را پس از اینکه خشک و سخت بود با رویانیدن انواع گیاهان زنده می‌گرداند، همانا کسی‌که این زمین خشکیده را زنده گردانید همان ذاتی است که مردگان را زنده برمی‌انگیزاند، و او بر هر چیزی تواناست، و هیچ‌چیز او را ناتوان نمی‌سازد.

51- ﴿وَلَئِنْ أَرْسَلْنَا رِيحًا فَرَأَوْهُ مُصْفَرًّا لَظَلُّوا مِنْ بَعْدِهِ يَكْفُرُونَ﴾

و اگر بر کشتزارها و گیاهان‌شان بادی بفرستیم که آن را تباه سازد، آن‌گاه کشتزارهای‌شان را پس از اینکه سبز بود زردرنگ ببینند به‌طور قطع پس از مشاهدۀ آنها نعمت‌های سابق الله را با وجود فراوانی آنها ناسپاسی می‌کنند.

52- ﴿فَإِنَّكَ لَا تُسْمِعُ الْمَوْتَىٰ وَلَا تُسْمِعُ الصُّمَّ الدُّعَاءَ إِذَا وَلَّوْا مُدْبِرِينَ﴾

پس همان‌گونه که تو نه می‌توانی صدایت را به گوش مردگان برسانی و نه به گوش کران، درحالی‌که از تو دور شده‌اند تا بیشتر از شنیدن صدای تو جلوگیری کنند، همچنین نمی‌توانی هرکسی را که شبیه اینها در رویگردانی و بهره ‌نبردن باشد هدایت کنی.

53- ﴿وَمَا أَنْتَ بِهَادِ الْعُمْيِ عَنْ ضَلَالَتِهِمْ ۖ إِنْ تُسْمِعُ إِلَّا مَنْ يُؤْمِنُ بِآيَاتِنَا فَهُمْ مُسْلِمُونَ﴾

و تو نمی‌توانی کسی را که از راه راست گمراه شده است با رساندن صدای خویش به گوش او آن‌گونه که سودمند واقع شود به پیمودن راه درست راهنمایی کنی، تو تنها می‌توانی کسی را که به آیات ما ایمان می‌آورد بشنوانی، زیرا اوست که از سخنان تو بهره می‌برد، و آنها در برابر فرمان ما تسلیم و فروتن هستند.

54- ﴿۞ اللَّهُ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ ضَعْفٍ ثُمَّ جَعَلَ مِنْ بَعْدِ ضَعْفٍ قُوَّةً ثُمَّ جَعَلَ مِنْ بَعْدِ قُوَّةٍ ضَعْفًا وَشَيْبَةً ۚ يَخْلُقُ مَا يَشَاءُ ۖ وَهُوَ الْعَلِيمُ الْقَدِيرُ﴾

- ای مردم- الله همان ذاتی است که شما را از آبی ناچیز آفرید، سپس بعد از ناتوانی کودکی‌تان قدرت مردانگی را قرار داد، سپس بعد از قدرت مردانگی، ناتوانی سالخوردگی و فرتوتی را قرار داد، الله آنچه از ناتوانی و قدرت را که بخواهد می‌آفریند، و او تعالی از هر چیزی آگاه است، و هیچ‌چیز بر او پوشیده نمی‌ماند، و ذات توانایی است که هیچ‌چیز او را ناتوان نمی‌سازد.

55- ﴿وَيَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ يُقْسِمُ الْمُجْرِمُونَ مَا لَبِثُوا غَيْرَ سَاعَةٍ ۚ كَذَٰلِكَ كَانُوا يُؤْفَكُونَ﴾

و روزی‌که قیامت برپا می‌شود مجرمان سوگند یاد می‌کنند که جز لحظه‌ای در قبرهای‌شان نمانده‌اند. همان‌گونه که از دانستن مدت ماندن خویش در قبرهای‌شان گمراه شدند در دنیا نیز از حقیقت گمراه بودند.

56- ﴿وَقَالَ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَالْإِيمَانَ لَقَدْ لَبِثْتُمْ فِي كِتَابِ اللَّهِ إِلَىٰ يَوْمِ الْبَعْثِ ۖ فَهَٰذَا يَوْمُ الْبَعْثِ وَلَٰكِنَّكُمْ كُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ﴾

و کسانی از پیامبران و فرشتگان که الله به آنها علم عطا کرده است می‌گویند: به تحقیق که شما در آنچه که الله در علم سابق خویش از روز آفرینشِ شما تا روز برانگیختن شما که آن را انکار کرده‌اید نوشته است مانده‌اید، اما شما نمی‌دانستید که رستاخیز واقع می‌شود، و آن را انکار کردید.

57- ﴿فَيَوْمَئِذٍ لَا يَنْفَعُ الَّذِينَ ظَلَمُوا مَعْذِرَتُهُمْ وَلَا هُمْ يُسْتَعْتَبُونَ﴾

پس روزی‌که الله مخلوقات را برای حسابرسی و جزا برمی‌انگیزد عذرهای دروغین ستمکاران سودی به آنها نمی‌رساند، و راضی کردن الله با توبه و بازگشت به‌سوی او تعالی از آنها خواسته نمی‌شود؛ چون فرصت این کار گذشته است.

58- ﴿وَلَقَدْ ضَرَبْنَا لِلنَّاسِ فِي هَٰذَا الْقُرْآنِ مِنْ كُلِّ مَثَلٍ ۚ وَلَئِنْ جِئْتَهُمْ بِآيَةٍ لَيَقُولَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا إِنْ أَنْتُمْ إِلَّا مُبْطِلُونَ﴾

و به تحقیق که در این قرآن- برای عنایت به مردم- هرگونه مثالی آورده‌ایم؛ تا حق از باطل برای‌شان مشخص شود، و - ای رسول- اگر دلیلی بر راستگویی خویش بیاوری به‌طور قطع کسانی‌که به الله کفر ورزیده‌اند خواهند گفت: شما در آنچه که آورده‌اید جز بر باطل نیستید.

59- ﴿كَذَٰلِكَ يَطْبَعُ اللَّهُ عَلَىٰ قُلُوبِ الَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ﴾

مانند زدن این مُهر بر دل‌های اینها که هرگاه آیه‌ای برای‌شان بیاید به آن ایمان نمی‌آورند، الله بر دل‌های تمام کسانی‌که نمی‌دانند آنچه برای‌شان آورده‌ای حقیقت است، مُهر می‌نهد.

60- ﴿فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ ۖ وَلَا يَسْتَخِفَّنَّكَ الَّذِينَ لَا يُوقِنُونَ﴾

پس - ای رسول- در برابر قومت که تو را تکذیب می‌کنند شکیبایی پیشه کن، زیرا وعدۀ الله بر پیروزی و قدرت ‌یافتن تو، حقیقت ثابتی است که هیچ تردیدی در آن راه ندارد، و نباید کسانی‌که به برانگیخته ‌شدن خویش یقین ندارند، تو را به عجله‌ و عدم صبر وادار کنند.

عبارات مقترحة:

اسم الله الأعظم

الطيب

العليم

تفسير الرّوم

الترجمة الفارسية للمختصر في تفسير القرآن الكريم - فارسی

الترجمة الفارسية للمختصر في تفسير القرآن الكريم