تفسير سورة الأنبياء

1- ﴿بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ اقْتَرَبَ لِلنَّاسِ حِسَابُهُمْ وَهُمْ فِي غَفْلَةٍ مُعْرِضُونَ﴾

حسابرسی بر اعمال مردم در روز قیامت برای‌شان نزدیک شده است، درحالی‌که آنها با مشغول ‌شدن به دنیا در بی‌خبری از آخرت رویگردانند.

2- ﴿مَا يَأْتِيهِمْ مِنْ ذِكْرٍ مِنْ رَبِّهِمْ مُحْدَثٍ إِلَّا اسْتَمَعُوهُ وَهُمْ يَلْعَبُونَ﴾

و هیچ نزول تازه‌ای از قرآن از جانب پروردگارشان برای آنها نیامد مگر اینکه بی‌فایده و بلکه به بازی‌ و بدون اینکه اهمیتی برایش قائل شوند آن را شنیدند.

3- ﴿لَاهِيَةً قُلُوبُهُمْ ۗ وَأَسَرُّوا النَّجْوَى الَّذِينَ ظَلَمُوا هَلْ هَٰذَا إِلَّا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ ۖ أَفَتَأْتُونَ السِّحْرَ وَأَنْتُمْ تُبْصِرُونَ﴾

آن را شنیدند درحالی‌که دل‌های‌شان از آن بی‌خبر بود، و ستمکاران کفر جدیدی را که در مورد آن این‌گونه نجوا می‌کردند مخفی داشتند: آیا این کسی‌که ادعا می‌کند رسولی است جز بشری مانند خودتان است، که هیچ امتیازی بر شما ندارد؟! و آنچه آورده سحر است، آیا از او پیروی می‌کنید درحالی‌که می‌دانید او انسانی مثل خودتان است، و آنچه آورده سحر است؟!

4- ﴿قَالَ رَبِّي يَعْلَمُ الْقَوْلَ فِي السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ ۖ وَهُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ﴾

رسول صلی الله علیه وسلم گفت: پروردگارم سخنی را که پنهان کردید می‌داند، زیرا او تعالی هر سخنی را که در آسمان‌ها و زمین از هرکسی سر بزند می‌شنود، و او نسبت به سخنان بندگانش شنوا، و نسبت به اعمال‌شان آگاه است، و به‌زودی آنها را در قبال سخنان و اعمال‌شان جزا خواهد داد.

5- ﴿بَلْ قَالُوا أَضْغَاثُ أَحْلَامٍ بَلِ افْتَرَاهُ بَلْ هُوَ شَاعِرٌ فَلْيَأْتِنَا بِآيَةٍ كَمَا أُرْسِلَ الْأَوَّلُونَ﴾

بلکه در مورد آنچه محمد صلی الله علیه وسلم آورد تردید کردند، چنان‌که گاهی گفتند: خواب‌هایی در هم‌ آمیخته است که هیچ تعبیری ندارد، و گاهی گفتند: نه، بلکه آن را بدون دلیل ساخته است، و گاهی گفتند: او شاعر است، و اگر در ادعایش صادق است باید معجزه‌ای مانند رسولان پیشین که معجزات آوردند بیاورد، مانند عصای موسی علیه السلام، و ماده ‌شتر صالح علیه السلام .

6- ﴿مَا آمَنَتْ قَبْلَهُمْ مِنْ قَرْيَةٍ أَهْلَكْنَاهَا ۖ أَفَهُمْ يُؤْمِنُونَ﴾

پیش از این، اهالی هیچ شهری که نزول معجزات را پیشنهاد دادند و طبق پیشنهادشان به آنها معجزات داده شد ایمان نیاوردند، بلکه معجزات را تکذیب کردند آن‌گاه آنها را نابود کردیم، آیا اینها ایمان می‌آورند؟!

7- ﴿وَمَا أَرْسَلْنَا قَبْلَكَ إِلَّا رِجَالًا نُوحِي إِلَيْهِمْ ۖ فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ﴾

و - ای رسول- پیش از تو جز مردانی از جنس بشر که به آنها وحی می‌کردیم نفرستادیم، و آنها را به صورت فرشتگان نفرستادیم، پس اگر این امر را نمی‌دانید از اهل کتاب پیش از خودتان بپرسید.

8- ﴿وَمَا جَعَلْنَاهُمْ جَسَدًا لَا يَأْكُلُونَ الطَّعَامَ وَمَا كَانُوا خَالِدِينَ﴾

و به رسولانی که می‌فرستیم بدن‌هایی ندادیم که نیازی به غذا نداشته باشند، بلکه همانند دیگران می‌خورند، و در دنیا جاویدان نیز نبودند که نمیرند.

9- ﴿ثُمَّ صَدَقْنَاهُمُ الْوَعْدَ فَأَنْجَيْنَاهُمْ وَمَنْ نَشَاءُ وَأَهْلَكْنَا الْمُسْرِفِينَ﴾

سپس آنچه را که به رسولانمان علیهم السلام وعده دادیم برای‌شان تحقق پیدا کرد چون آنها و کسانی از مؤمنان را که می‌خواستیم از نابودی نجات دادیم، و کسانی را که با کفر به الله و ارتکاب گناهان از حد گذشتند نابود ساختیم.

10- ﴿لَقَدْ أَنْزَلْنَا إِلَيْكُمْ كِتَابًا فِيهِ ذِكْرُكُمْ ۖ أَفَلَا تَعْقِلُونَ﴾

به تحقیق قرآن را به‌سوی شما فرو فرستادیم که شرف و افتخارتان در آن است اگر آن را تصدیق کنید، و به دستوراتش عمل کنید، پس آیا در این امر نمی‌اندیشید، تا شتابان به آن ایمان آورید و به آنچه دربردارد عمل کنید؟!

11- ﴿وَكَمْ قَصَمْنَا مِنْ قَرْيَةٍ كَانَتْ ظَالِمَةً وَأَنْشَأْنَا بَعْدَهَا قَوْمًا آخَرِينَ﴾

و چه بسیار شهرهایی که آنها را به‌سبب ستم و کفرشان نابود ساختیم، و پس از آنها مردمی دیگر را آفریدیم!

12- ﴿فَلَمَّا أَحَسُّوا بَأْسَنَا إِذَا هُمْ مِنْهَا يَرْكُضُونَ﴾

پس وقتی نابود شدگان عذاب ریشه‌کن کنندۀ ما را دیدند، بی‌درنگ برای فرار از نابودی از شهرشان می‌گریختند.

13- ﴿لَا تَرْكُضُوا وَارْجِعُوا إِلَىٰ مَا أُتْرِفْتُمْ فِيهِ وَمَسَاكِنِكُمْ لَعَلَّكُمْ تُسْأَلُونَ﴾

آن‌گاه از روی مسخره ندا زده می‌شدند که: نگریزید، و به رفاهی که در آن قرار داشتید، و به مساکن‌تان بازگردید؛ شاید در مورد امور دنیایی کمکی از شما خواسته شود.

14- ﴿قَالُوا يَا وَيْلَنَا إِنَّا كُنَّا ظَالِمِينَ﴾

این ستمکاران با اعتراف به گناهان‌شان گفتند: وای که نابود شدیم و زیان کردیم، به‌راستی‌که به‌سبب کفر به الله ستمکار بودیم.

15- ﴿فَمَا زَالَتْ تِلْكَ دَعْوَاهُمْ حَتَّىٰ جَعَلْنَاهُمْ حَصِيدًا خَامِدِينَ﴾

پیوسته به گناهان‌شان اعتراف می‌کنند و به تکرار خواستار نابودی خویش بودند تا اینکه آنها را مانند کِشتِ درو شده، و مردگانی که هیچ حرکتی ندارند قرار دادیم.

16- ﴿وَمَا خَلَقْنَا السَّمَاءَ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا لَاعِبِينَ﴾

و آسمان‌ها و زمین و آنچه را میان آن دو وجود دارد، بازیچه و بیهوده نیافریدیم، بلکه برای دلالت بر قدرتمان آفریدیم.

17- ﴿لَوْ أَرَدْنَا أَنْ نَتَّخِذَ لَهْوًا لَاتَّخَذْنَاهُ مِنْ لَدُنَّا إِنْ كُنَّا فَاعِلِينَ﴾

اگر می‌خواستیم همسر یا فرزندی انتخاب کنیم به‌طور قطع او را از آنچه نزد خودمان است انتخاب می‌کردیم، اما چون از این امر منزه هستیم، همسر یا فرزندی انتخاب نکردیم.

18- ﴿بَلْ نَقْذِفُ بِالْحَقِّ عَلَى الْبَاطِلِ فَيَدْمَغُهُ فَإِذَا هُوَ زَاهِقٌ ۚ وَلَكُمُ الْوَيْلُ مِمَّا تَصِفُونَ﴾

بلکه حقی که آن را به رسول‌مان صلی الله علیه وسلم وحی می‌کنیم بر باطل کافران می‌افکنیم و آن را بی‌اعتبار می‌کند، و به‌ناگاه باطل‌شان از بین می‌رود و فنا می‌شود، و - ای کسانی‌که بر گرفتن همسر و فرزند برای الله قائل هستید- به‌سبب اینکه او تعالی را به آنچه سزاوارش نیست توصیف کردید نابودی برای‌تان است.

19- ﴿وَلَهُ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۚ وَمَنْ عِنْدَهُ لَا يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِهِ وَلَا يَسْتَحْسِرُونَ﴾

و فرمانروایی آسمان‌ها و زمین، تنها از آنِ او سبحانه است، و فرشتگانی که نزدش هستند نه از عبادت او تکبر می‌ورزند، و نه از این کار خسته می‌شوند.

20- ﴿يُسَبِّحُونَ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ لَا يَفْتُرُونَ﴾

همیشه بر تسبیح الله مواظبت می‌کنند، و از این کار خسته نمی‌شوند.

21- ﴿أَمِ اتَّخَذُوا آلِهَةً مِنَ الْأَرْضِ هُمْ يُنْشِرُونَ﴾

بلکه مشرکان معبودهایی به جای الله گرفتند، که مردگان را زنده نمی‌کنند، پس چگونه کسی را که از این کار ناتوان است عبادت می‌کنند؟!

22- ﴿لَوْ كَانَ فِيهِمَا آلِهَةٌ إِلَّا اللَّهُ لَفَسَدَتَا ۚ فَسُبْحَانَ اللَّهِ رَبِّ الْعَرْشِ عَمَّا يَصِفُونَ﴾

اگر در آسمان‌ها و زمین معبودهای متعددی بود به‌طور قطع به‌سبب کشمکش و درگیری معبودها در فرمانروایی، آسمان‌ها و زمین تباه می‌شد، اما واقعیت خلاف این امر است، پس اللهِ صاحب عرش از داشتن شریک که مشرکان به دروغ او را توصیف می‌کنند منزه است.

23- ﴿لَا يُسْأَلُ عَمَّا يَفْعَلُ وَهُمْ يُسْأَلُونَ﴾

و الله در فرمانروایی و حکم خویش یگانه است، و هیچ‌کس در مورد تقدیر و حکمش، از او نمی‌پرسد، بلکه او از بندگانش در مورد اعمال‌شان می‌پرسد، و آنها را در قبال اعمال‌شان جزا می‌دهد.

24- ﴿أَمِ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ آلِهَةً ۖ قُلْ هَاتُوا بُرْهَانَكُمْ ۖ هَٰذَا ذِكْرُ مَنْ مَعِيَ وَذِكْرُ مَنْ قَبْلِي ۗ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لَا يَعْلَمُونَ الْحَقَّ ۖ فَهُمْ مُعْرِضُونَ﴾

بلکه به جای الله معبودهایی گرفتند، - ای رسول- به این مشرکان بگو: دلیل‌تان را برای استحقاق این معبودها برای عبادت بیاورید، زیرا در این کتاب نازل‌ شده بر من، و کتاب‌های نازل ‌شده بر رسولان علیهم السلام هیچ دلیلی برای‌تان نیست، بلکه بیشتر مشرکان فقط به جهل و تقلید استناد می‌کنند، و از قبول حق رویگردانند.

25- ﴿وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ مِنْ رَسُولٍ إِلَّا نُوحِي إِلَيْهِ أَنَّهُ لَا إِلَٰهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدُونِ﴾

و - ای رسول- پیش از تو رسولی را نفرستادیم مگر اینکه به او وحی کردیم که معبود برحقی جز من نیست پس تنها مرا عبادت کنید، و هیچ‌چیز را با من شریک نگردانید.

26- ﴿وَقَالُوا اتَّخَذَ الرَّحْمَٰنُ وَلَدًا ۗ سُبْحَانَهُ ۚ بَلْ عِبَادٌ مُكْرَمُونَ﴾

و مشرکان گفتند: الله فرشتگان را دخترانی گرفته است، او سبحانه از دروغی که می‌گویند منزه و پاک است، بلکه فرشتگان بندگانی برای الله هستند، که از جانب او گرامی‌ می‌باشند، و مقرب او هستند.

27- ﴿لَا يَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَهُمْ بِأَمْرِهِ يَعْمَلُونَ﴾

در سخن بر پروردگارشان پیشی نمی‌گیرند، یعنی سخنی نمی‌گویند تا اینکه به آنها فرمان دهد، و آنها به فرمان او کار می‌کنند، و با فرمان او مخالفت نمی‌ورزند.

28- ﴿يَعْلَمُ مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَلَا يَشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضَىٰ وَهُمْ مِنْ خَشْيَتِهِ مُشْفِقُونَ﴾

اعمال گذشته و آیندۀ آنها را می‌داند، و شفاعت را جز به اذن او برای کسی‌که شفاعت را برایش برگزیند نمی‌خواهند، و آنها از ترس او سبحانه در هراسند، پس در هیچ امر و نهیی از او مخالفت نمی‌کنند.

29- ﴿۞ وَمَنْ يَقُلْ مِنْهُمْ إِنِّي إِلَٰهٌ مِنْ دُونِهِ فَذَٰلِكَ نَجْزِيهِ جَهَنَّمَ ۚ كَذَٰلِكَ نَجْزِي الظَّالِمِينَ﴾

و به فرض اینکه هر یک از فرشتگان بگوید: من معبودی به جای الله هستم، به تحقیق که او را در قبال سخنش به عذاب جهنم در روز قیامت که همیشه در آن می‌ماند مجازات می‌کنیم، و به مانند همین مجازات، کسانی را ‌که با کفر و شرک به الله ظلم می‌کنند مجازات می‌کنیم.

30- ﴿أَوَلَمْ يَرَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ كَانَتَا رَتْقًا فَفَتَقْنَاهُمَا ۖ وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاءِ كُلَّ شَيْءٍ حَيٍّ ۖ أَفَلَا يُؤْمِنُونَ﴾

آیا کسانی‌که به الله کفر ورزیده‌اند ندانسته‌اند که آسمان‌ها و زمین به هم چسبیده بودند، و هیچ فاصله‌ای میان آن دو نبود، تا باران از آن نازل شود، سپس آن دو را از هم جدا ساختیم، و از آب نازل ‌شده از آسمان به‌سوی زمین هر حیوان یا گیاهی را قرار دادیم، پس آیا از این امر پند نمی‌گیرند، و به یگانگیِ الله ایمان نمی‌آورند؟!

31- ﴿وَجَعَلْنَا فِي الْأَرْضِ رَوَاسِيَ أَنْ تَمِيدَ بِهِمْ وَجَعَلْنَا فِيهَا فِجَاجًا سُبُلًا لَعَلَّهُمْ يَهْتَدُونَ﴾

و کوه‌هایی استوار در زمین پدید آوردیم تا کسانی ‌را که بر روی آن هستند نجنبانَد، و مسیرها و راه‌های وسیع در آن قرار دادیم تا در سفرهای‌شان به‌سوی مقاصدشان راه یابند.

32- ﴿وَجَعَلْنَا السَّمَاءَ سَقْفًا مَحْفُوظًا ۖ وَهُمْ عَنْ آيَاتِهَا مُعْرِضُونَ﴾

و آسمان را سقفی بدون ستون قرار دادیم که از سقوط و استراق سمع محفوظ است، و مشرکان از آیاتی که در آسمان است - مانند خورشید و ماه- رویگردان هستند و پند نمی‌گیرند.

33- ﴿وَهُوَ الَّذِي خَلَقَ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ ۖ كُلٌّ فِي فَلَكٍ يَسْبَحُونَ﴾

و اللهِ یگانه همان ذاتی است که شب را برای استراحت، و روز را برای کسب معاش آفرید، و خورشید را نشانه‌ای بر روز، و ماه را نشانه‌ای بر شب آفرید، هر یک از خورشید و ماه در مدار مخصوص به خودش در جریان است، و از آن منحرف و مایل نمی‌شوند.

34- ﴿وَمَا جَعَلْنَا لِبَشَرٍ مِنْ قَبْلِكَ الْخُلْدَ ۖ أَفَإِنْ مِتَّ فَهُمُ الْخَالِدُونَ﴾

و - ای رسول- پیش از تو هیچ بشری را در این دنیا، جاویدان قرار ندادیم. پس آیا اگر اجل تو در این دنیا سپری شود و بمیری اینها پس از تو باقی می‌مانند؟! خیر.

35- ﴿كُلُّ نَفْسٍ ذَائِقَةُ الْمَوْتِ ۗ وَنَبْلُوكُمْ بِالشَّرِّ وَالْخَيْرِ فِتْنَةً ۖ وَإِلَيْنَا تُرْجَعُونَ﴾

هر نفسی مؤمن باشد یا کافر؛ مرگ را در دنیا می‌چشد، و - ای مردم- در این دنیا شما را با تکالیف و نعمت‌ها و مصیبت‌ها می‌آزماییم، سپس پس از مرگ‌تان فقط به‌سوی ما، نه به‌سوی غیر ما بازگردانیده می‌شوید، تا شما را در قبال اعمال‌تان جزا دهیم.

36- ﴿وَإِذَا رَآكَ الَّذِينَ كَفَرُوا إِنْ يَتَّخِذُونَكَ إِلَّا هُزُوًا أَهَٰذَا الَّذِي يَذْكُرُ آلِهَتَكُمْ وَهُمْ بِذِكْرِ الرَّحْمَٰنِ هُمْ كَافِرُونَ﴾

و - ای رسول- چون این مشرکان تو را ببینند برای دور ساختن پیروان‌شان جز تو را با این سخن به مسخره نمی‌گیرند: آیا این همان کسی است که معبودهای‌تان که آنها را عبادت می‌کنید دشنام می‌دهد؟! درحالی‌که خودشان با وجود اینکه تو را مسخره می‌کنند به قرآن که الله بر آنها نازل کرده و به نعمت‌هایی که به آنها بخشیده است کافرند؛ پس آنها خود به‌سبب اینکه تمام بدی‌ها را یک‌جا دارند به عیب سزاوارترند.

37- ﴿خُلِقَ الْإِنْسَانُ مِنْ عَجَلٍ ۚ سَأُرِيكُمْ آيَاتِي فَلَا تَسْتَعْجِلُونِ﴾

انسان بر عجله آفریده شده است، یعنی قبل از وقوع اشیا، آنها را به شتاب می‌خواهد؛ از جمله به شتاب ‌خواستن عذاب توسط مشرکان. - ای کسانی‌که خواستار تعجیل در عذاب من هستید- به‌زودی آنچه را که در آن عجله می‌کنید به شما نشان می‌دهم، پس خواستار تعجیل آن نباشید.

38- ﴿وَيَقُولُونَ مَتَىٰ هَٰذَا الْوَعْدُ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ﴾

و کافران منکر رستاخیز با درخواست تعجیل در کار می‌گویند: - ای مسلمانان- رستاخیز که آن را به ما وعده می‌دهید چه زمانی است اگر در ادعای وقوع آن راستگو هستید؟!

39- ﴿لَوْ يَعْلَمُ الَّذِينَ كَفَرُوا حِينَ لَا يَكُفُّونَ عَنْ وُجُوهِهِمُ النَّارَ وَلَا عَنْ ظُهُورِهِمْ وَلَا هُمْ يُنْصَرُونَ﴾

اگر این کافران منکر رستاخیز بدانند آن‌گاه که نه چهره‌های‌شان و نه پشت‌شان از آتش بازگردانده نمی‌شود، و نه یاوری دارند که با دفع عذاب‌شان به آنها یاری رساند، اگر بر این امر یقین داشتند عذاب را به شتاب نمی‌خواستند.

40- ﴿بَلْ تَأْتِيهِمْ بَغْتَةً فَتَبْهَتُهُمْ فَلَا يَسْتَطِيعُونَ رَدَّهَا وَلَا هُمْ يُنْظَرُونَ﴾

این آتش که با آن عذاب می‌شوند درحالی‌که از آن آگاه هستند بر آنها وارد نمی‌شود، بلکه ناگهانی آنها را فرا می‌گیرد، پس نمی‌توانند آن را از خودشان بازگردانند، و به آنها مهلت نیز داده نمی‌شود تا توبه کنند و رحمت به آنها برسد.

41- ﴿وَلَقَدِ اسْتُهْزِئَ بِرُسُلٍ مِنْ قَبْلِكَ فَحَاقَ بِالَّذِينَ سَخِرُوا مِنْهُمْ مَا كَانُوا بِهِ يَسْتَهْزِئُونَ﴾

و اگر قومت تو را مسخره کنند، تو اولین مسخره شونده نیستی؛ زیرا - ای رسول- رسولان پیش از تو مورد تمسخر قرار گرفتند. پس کافران را که پیامبران علیهم السلام را مسخره می‌کردند عذابی فراگرفت که آن را در دنیا وقتی‌که رسولانشان آنها را به آن می‌ترساندند مسخره می‌کردند.

42- ﴿قُلْ مَنْ يَكْلَؤُكُمْ بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ مِنَ الرَّحْمَٰنِ ۗ بَلْ هُمْ عَنْ ذِكْرِ رَبِّهِمْ مُعْرِضُونَ﴾

- ای رسول- به اینها که خواستار تعجیل در عذاب هستند بگو: چه کسی شما را شب و روز در برابر نزول عذاب و نابودی‌تان که رحمان برای‌تان می‌خواهد محافظت می‌کند؟ بلکه آنها به‌سبب جهل و نادانی، از ذکر پندها و دلایل پروردگارشان رویگردان هستند، و ذره‌ای در آنها نمی‌اندیشند.

43- ﴿أَمْ لَهُمْ آلِهَةٌ تَمْنَعُهُمْ مِنْ دُونِنَا ۚ لَا يَسْتَطِيعُونَ نَصْرَ أَنْفُسِهِمْ وَلَا هُمْ مِنَّا يُصْحَبُونَ﴾

آیا معبودهایی دارند که آنها را در برابر عذاب ما محافظت کنند؟ آنها نمی‌توانند نه با دفع ضرر از خویش و نا به جلب منفعت برای خویش به خودشان یاری رسانند، و کسی‌که به خودش نتواند یاری رساند چگونه به دیگران یاری می‌رساند؟! و خود آنها از عذاب ما نجات نمی‌یابند.

44- ﴿بَلْ مَتَّعْنَا هَٰؤُلَاءِ وَآبَاءَهُمْ حَتَّىٰ طَالَ عَلَيْهِمُ الْعُمُرُ ۗ أَفَلَا يَرَوْنَ أَنَّا نَأْتِي الْأَرْضَ نَنْقُصُهَا مِنْ أَطْرَافِهَا ۚ أَفَهُمُ الْغَالِبُونَ﴾

بلکه این کافران و پدران‌شان را برای نزدیک‌ کردن تدریجی به عذاب، با نعمت‌هایمان که بر آنها گستراندیم بهره‌مند ساختیم، تا اینکه زمانی طولانی بر آنها گذشت پس به آن فریب خوردند، و بر کفرشان ماندند، آیا این فریب ‌خوردگان به نعمت‌های ما که خواستار تعجیل در عذاب ما هستند نمی‌بینند که به زمین می‌آییم و آن را با قهر و غلبه بر ساکنانش، از کناره‌هایش می‌کاهیم، که از آن پند گیرند تا آنچه بر دیگران واقع شد بر آنها واقع نشود؟! پس آنها پیروز نیستند، بلکه خود، مغلوب هستند.

45- ﴿قُلْ إِنَّمَا أُنْذِرُكُمْ بِالْوَحْيِ ۚ وَلَا يَسْمَعُ الصُّمُّ الدُّعَاءَ إِذَا مَا يُنْذَرُونَ﴾

- ای رسول- بگو: - ای مردم- همانا من به‌وسیلۀ آنچه پروردگارم بر من وحی می‌کند شما را از عذاب الله می‌ترسانم، و کران از حق، آن‌گاه که از عذاب الله بیم داده شوند آنچه را که به آن فراخوانده می‌شوند به نیت قبول کردن نمی‌شنوند.

46- ﴿وَلَئِنْ مَسَّتْهُمْ نَفْحَةٌ مِنْ عَذَابِ رَبِّكَ لَيَقُولُنَّ يَا وَيْلَنَا إِنَّا كُنَّا ظَالِمِينَ﴾

و - ای رسول- اگر قسمتی از عذاب پروردگارت به اینها که خواستار تعجیل در عذاب هستند برسد آن‌گاه به‌طور قطع خواهند گفت: وای که نابود شدیم و زیان کردیم، به‌راستی‌که ما با شرک به الله و تکذیب آنچه محمد صلی الله علیه وسلم آورده بود ستمکار بودیم.

47- ﴿وَنَضَعُ الْمَوَازِينَ الْقِسْطَ لِيَوْمِ الْقِيَامَةِ فَلَا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَيْئًا ۖ وَإِنْ كَانَ مِثْقَالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ أَتَيْنَا بِهَا ۗ وَكَفَىٰ بِنَا حَاسِبِينَ﴾

و ترازوهای درست را برای اهل قیامت نصب می‌کنیم تا اعمال‌شان با آنها سنجیده شود، پس در آن روز هیچ‌کس با کاستن از نیکی‌هایش یا افزودن بر بدی‌هایش مورد ستم قرار نمی‌گیرد، حتی اگر چیز قابل سنجش بسیار کوچکی به وزن دانۀ خردلی باشد آن را می‌آوریم، و ما برای حساب کافی هستیم تا اعمال بندگانمان را مورد حسابرسی قرار دهیم.

48- ﴿وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَىٰ وَهَارُونَ الْفُرْقَانَ وَضِيَاءً وَذِكْرًا لِلْمُتَّقِينَ﴾

و به تحقیق که تورات را جدا کنندۀ حق و باطل و حلال و حرام به موسی و هارون علیهما السلام دادیم، و هدایتی برای کسانی‌که به آن ایمان آوردند، و یاد آوری برای کسانی‌‌که به خاطر پروردگارشان پرهیزکاری می‌کنند.

49- ﴿الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ بِالْغَيْبِ وَهُمْ مِنَ السَّاعَةِ مُشْفِقُونَ﴾

همان کسانی‌که از کیفر پروردگارشان که به آن ایمان دارند می‌ترسند هر چند آن را ندیده باشند، و همان‌ها که از قیامت بیمناک هستند.

50- ﴿وَهَٰذَا ذِكْرٌ مُبَارَكٌ أَنْزَلْنَاهُ ۚ أَفَأَنْتُمْ لَهُ مُنْكِرُونَ﴾

و این قرآن نازل ‌شده بر محمد صلی الله علیه وسلم، تذکری است برای کسی‌که بخواهد از آن پند و اندرز گیرد، و منفعت و خیر زیادی دارد، پس آیا باز هم آن را انکار می‌کنید؟! و به آنچه در آن آمده اقرار ندارید، و به آن عمل نمی‌کنید؟!

51- ﴿۞ وَلَقَدْ آتَيْنَا إِبْرَاهِيمَ رُشْدَهُ مِنْ قَبْلُ وَكُنَّا بِهِ عَالِمِينَ﴾

و به‌راستی‌که در کودکیِ ابراهیم علیه السلام، حجتی در برابر قومش به او دادیم و ما به او دانا بودیم، و حجتی بر قومش که در علم ما شایستگی آن را داشت به او دادیم.

52- ﴿إِذْ قَالَ لِأَبِيهِ وَقَوْمِهِ مَا هَٰذِهِ التَّمَاثِيلُ الَّتِي أَنْتُمْ لَهَا عَاكِفُونَ﴾

آن‌گاه که به پدرش آزر و قومش گفت: این بت‌ها که با دستان‌تان ساخته‌اید، و آنها را عبادت می‌کنید چه هستند؟

53- ﴿قَالُوا وَجَدْنَا آبَاءَنَا لَهَا عَابِدِينَ﴾

قومش به او گفتند: پدرانمان را دیدیم که آنها را عبادت می‌کنند، پس به پیروی از پدرانمان آنها را عبادت می‌کنیم.

54- ﴿قَالَ لَقَدْ كُنْتُمْ أَنْتُمْ وَآبَاؤُكُمْ فِي ضَلَالٍ مُبِينٍ﴾

ابراهیم علیه السلام به آنها گفت: - ای پیروان- به تحقیق که شما و پدران پیشوای‌تان در گمراهی از راه آشکار حق هستید.

55- ﴿قَالُوا أَجِئْتَنَا بِالْحَقِّ أَمْ أَنْتَ مِنَ اللَّاعِبِينَ﴾

آیا این سخنی را که به ما می‌گوئی جدّی برایمان آوردی، یا شوخی می‌کنی؟

56- ﴿قَالَ بَلْ رَبُّكُمْ رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ الَّذِي فَطَرَهُنَّ وَأَنَا عَلَىٰ ذَٰلِكُمْ مِنَ الشَّاهِدِينَ﴾

ابراهیم علیه السلام گفت: بلکه جدی و نه به شوخی برای‌تان آوردم، زیرا پروردگار شما همان پروردگار آسمان‌ها و زمین است که آنها را بدون نمونۀ قبلی آفرید، و من بر اینکه او پروردگار شما و پروردگار آسمان‌ها و زمین است از گواهانم، و بت‌های شما هیچ سهمی در آن ندارند.

57- ﴿وَتَاللَّهِ لَأَكِيدَنَّ أَصْنَامَكُمْ بَعْدَ أَنْ تُوَلُّوا مُدْبِرِينَ﴾

و ابراهیم علیه السلام به‌گونه‌ای که قومش نشنوند گفت: به الله سوگند پس از اینکه برای برگزاری عیدتان از نزد بت‌های‌تان رفتید کاری را که نمی‌پسندید برای بت‌های‌تان خواهم اندیشید.

58- ﴿فَجَعَلَهُمْ جُذَاذًا إِلَّا كَبِيرًا لَهُمْ لَعَلَّهُمْ إِلَيْهِ يَرْجِعُونَ﴾

پس ابراهیم علیه السلام بت‌های‌شان را در هم شکست تا ریز ریز شدند، و بزرگ‌ترشان را باقی گذاشت به این نیت که به‌سویش بازگردند و در مورد کسی‌که آنها را خرد کرده است بپرسند.

59- ﴿قَالُوا مَنْ فَعَلَ هَٰذَا بِآلِهَتِنَا إِنَّهُ لَمِنَ الظَّالِمِينَ﴾

پس چون برگشتند و بت‌های‌شان را دیدند که در هم شکسته شده است از یکدیگر پرسیدند: چه کسی معبودهایمان را درهم شکسته است؟ در حقیقت هرکس آنها را در هم شکسته از ستمکاران است، چون چیزی را که سزاوار تعظیم و تقدیس است خوار و زبون کرده است.

60- ﴿قَالُوا سَمِعْنَا فَتًى يَذْكُرُهُمْ يُقَالُ لَهُ إِبْرَاهِيمُ﴾

برخی از آنها گفتند: شنیدیم جوانی، از آنها به بدی یاد می‌کرد و بر آنها عیب وارد می‌ساخت که ابراهیم نامیده می‌شود، شاید او همان کسی باشد که آنها را درهم شکسته است.

61- ﴿قَالُوا فَأْتُوا بِهِ عَلَىٰ أَعْيُنِ النَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَشْهَدُونَ﴾

سران‌شان گفتند: ابراهیم را در برابر دیدگان و منظر مردم بیاورید؛ باشد که آنها بر اقرار او به کاری که انجام داده گواهی دهند، و اقرارش حجتی برای آنها علیه او باشد.

62- ﴿قَالُوا أَأَنْتَ فَعَلْتَ هَٰذَا بِآلِهَتِنَا يَا إِبْرَاهِيمُ﴾

پس ابراهیم علیه السلام را آوردند و از او پرسیدند: ای ابراهیم آیا تو این کار زشت را با بت‌های ما انجام دادی؟!

63- ﴿قَالَ بَلْ فَعَلَهُ كَبِيرُهُمْ هَٰذَا فَاسْأَلُوهُمْ إِنْ كَانُوا يَنْطِقُونَ﴾

ابراهیم علیه السلام - برای عیب‌جویی بر آنها، و آشکار ساختن ناتوانی بت‌های‌شان در برابر دیدگان مردم- گفت: من این کار را انجام ندادم، بلکه بت بزرگ این کار را انجام داد، پس از بت‌های‌تان بپرسید اگر سخن می‌گویند.

64- ﴿فَرَجَعُوا إِلَىٰ أَنْفُسِهِمْ فَقَالُوا إِنَّكُمْ أَنْتُمُ الظَّالِمُونَ﴾

آن‌گاه با تفکر و تأمل به خودشان بازگشتند، و برای‌شان مشخص شد که بت‌های‌شان نه نفع می‌رسانند و نه زیان، بنابر این آنها ستمکار هستند که بت‌ها را به جای الله عبادت کردند.

65- ﴿ثُمَّ نُكِسُوا عَلَىٰ رُءُوسِهِمْ لَقَدْ عَلِمْتَ مَا هَٰؤُلَاءِ يَنْطِقُونَ﴾

سپس به ستیز و انکار بازگشتند، و گفتند: - ای ابراهیم- به تحقیق که تو یقین داری این بت‌ها سخن نمی‌گویند، پس چگونه به ما امر می‌کنی از آنها بپرسیم؟ خواستند که این امر دلیلی به نفع‌شان باشد، اما دلیلی به ضررشان شد.

66- ﴿قَالَ أَفَتَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ مَا لَا يَنْفَعُكُمْ شَيْئًا وَلَا يَضُرُّكُمْ﴾

ابراهیم علیه السلام - با اعتراض بر آنها - گفت: پس آیا به جای الله بت‌هایی را عبادت می‌کنید که نه هیچ نفعی به شما می‌رسانند و نه هیچ زیانی به شما وارد می‌کنند، زیرا آنها حتی از دفع ضرر از خودشان، یا جلب منفعت برای خودشان ناتوانند.

67- ﴿أُفٍّ لَكُمْ وَلِمَا تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ ۖ أَفَلَا تَعْقِلُونَ﴾

زشتی بر شما، و زشتی بر این بت‌هایی باد که آنها را به جای الله عبادت می‌کنید درحالی‌که نه نفع می‌رسانند و نه زیان، آیا در این امر نمی‌اندیشید، و از عبادت آنها دست نمی‌کشید؟!

68- ﴿قَالُوا حَرِّقُوهُ وَانْصُرُوا آلِهَتَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ فَاعِلِينَ﴾

پس چون از رویارویی با دلیل در برابر ابراهیم علیه السلام ناتوان شدند به زور پناه بردند، و گفتند: برای یاری رساندن به بت‌های‌تان که ابراهیم آنها را ویران کرد و در هم شکست او را در آتش بسوزانید اگر می‌خواهید کیفری بازدارنده در مورد او اجرا کنید.

69- ﴿قُلْنَا يَا نَارُ كُونِي بَرْدًا وَسَلَامًا عَلَىٰ إِبْرَاهِيمَ﴾

آن‌گاه آتشی برافروختند و ابراهیم علیه السلام را در آن افکندند، پس گفتیم: ای آتش، برای ابراهیم خنک و ایمن باش. پس چنین شد، و آسیبی به او نرساند.

70- ﴿وَأَرَادُوا بِهِ كَيْدًا فَجَعَلْنَاهُمُ الْأَخْسَرِينَ﴾

و قوم ابراهیم خواستند نیرنگی به او بزنند که او را بسوزانند، اما نیرنگشان را باطل کردیم، و آنها را از نابود شدگان شکست ‌خورده قرار دادیم.

71- ﴿وَنَجَّيْنَاهُ وَلُوطًا إِلَى الْأَرْضِ الَّتِي بَارَكْنَا فِيهَا لِلْعَالَمِينَ﴾

و او و لوط نجات را دادیم، و آن دو را به‌سوی سرزمین شام بیرون آوردیم؛ همان سرزمینی که با ارسال رسولان و دادن نعمت‌های فراوان برای مردمان آن، در آن برکت نهادیم.

72- ﴿وَوَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ نَافِلَةً ۖ وَكُلًّا جَعَلْنَا صَالِحِينَ﴾

و وقتی پروردگارش را خواند تا فرزندی به او ارزانی دارد؛ اسحاق را به او بخشیدیم، و افزون بر آن، یعقوب را به او بخشیدیم، و هر یک از ابراهیم و دو پسرش اسحاق و یعقوب را از صالحان و فرمان‌برداران الله قرار دادیم.

73- ﴿وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا وَأَوْحَيْنَا إِلَيْهِمْ فِعْلَ الْخَيْرَاتِ وَإِقَامَ الصَّلَاةِ وَإِيتَاءَ الزَّكَاةِ ۖ وَكَانُوا لَنَا عَابِدِينَ﴾

و آنها را پیشوایانی قرار دادیم که مردم توسط آنها به خیر هدایت می‌شدند، و مردم را به توحید در عبادت الله، با فرمانی از جانب او تعالی دعوت می‌کردند و به آنها وحی کردیم که کارهای نیک انجام دهید، و نماز را به کامل‌ترین وجه برپا دارید، و زکات را بپردازید، و در برابر ما تسلیم بودند.

74- ﴿وَلُوطًا آتَيْنَاهُ حُكْمًا وَعِلْمًا وَنَجَّيْنَاهُ مِنَ الْقَرْيَةِ الَّتِي كَانَتْ تَعْمَلُ الْخَبَائِثَ ۗ إِنَّهُمْ كَانُوا قَوْمَ سَوْءٍ فَاسِقِينَ﴾

و به لوط علیه السلام دانش قضاوت میان نزاع‌ کنندگان دادیم، و دانشی در مورد امر دینش به او دادیم، و او را از عذابی که بر شهرش (سَدوم) فرو فرستادیم نجات دادیم، همان شهری که ساکنانش کار فاحشه را انجام می‌دادند. به‌راستی‌که آنها قومی منحرف و خارج از طاعت پروردگارشان بودند.

75- ﴿وَأَدْخَلْنَاهُ فِي رَحْمَتِنَا ۖ إِنَّهُ مِنَ الصَّالِحِينَ﴾

و او را به رحمت خویش درآوردیم آن‌گاه که او را از عذابی که به قومش رسید نجات دادیم، به‌راستی او از صالحانی بود که امر ما را اجرا می‌کنند، و از نهی ما دست می‌کشند.

76- ﴿وَنُوحًا إِذْ نَادَىٰ مِنْ قَبْلُ فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَنَجَّيْنَاهُ وَأَهْلَهُ مِنَ الْكَرْبِ الْعَظِيمِ﴾

و - ای رسول- قصۀ نوح را به یاد آور، آن‌گاه که پیش از ابراهیم و لوط، الله را ندا کرد، و دعایش را استجابت کردیم، پس او و افراد مؤمن او را از اندوه بزرگ رهانیدیم.

77- ﴿وَنَصَرْنَاهُ مِنَ الْقَوْمِ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا ۚ إِنَّهُمْ كَانُوا قَوْمَ سَوْءٍ فَأَغْرَقْنَاهُمْ أَجْمَعِينَ﴾

و او را از مکر آن قوم نجات دادیم که آیات دلالت‌ کننده بر راستگویی‌اش را که با آنها او را تقویت کردیم تکذیب کردند. به‌راستی‌که آنها مردمی منحرف و شر بودند، پس همگی آنها را غرق و نابود ساختیم.

78- ﴿وَدَاوُودَ وَسُلَيْمَانَ إِذْ يَحْكُمَانِ فِي الْحَرْثِ إِذْ نَفَشَتْ فِيهِ غَنَمُ الْقَوْمِ وَكُنَّا لِحُكْمِهِمْ شَاهِدِينَ﴾

و - ای رسول- قصۀ داود و پسرش سلیمان را به یاد آور آن‌گاه که در قضیه‌ای که در مورد دو نزاع کننده به آنها ارجاع داده شد حکم می‌کردند؛ بدین قرار که گوسفندان یکی از این دو نزاع‌ کننده شبانه در کشت دیگری وارد شده و آن را تباه ساخته بود، و ما شاهد حکم داود و سلیمان بودیم، و ذره‌ای از حکم آن دو بر ما پوشیده نماند.

79- ﴿فَفَهَّمْنَاهَا سُلَيْمَانَ ۚ وَكُلًّا آتَيْنَا حُكْمًا وَعِلْمًا ۚ وَسَخَّرْنَا مَعَ دَاوُودَ الْجِبَالَ يُسَبِّحْنَ وَالطَّيْرَ ۚ وَكُنَّا فَاعِلِينَ﴾

آن‌گاه قضیه را به سلیمان بدون پدرش داود فهماندیم، و به هر یک از داود و سلیمان نبوت و علم به احکام شرع دادیم، و آن را فقط مخصوص سلیمان قرار ندادیم، کوه‌ها و پرندگان را به تسخیر داود در آوردیم که با تسبیح او تسبیح می‌گفتند، و ما انجام ‌دهندۀ این تفهیم و اعطای حکم و علم و تسخیر بودیم.

80- ﴿وَعَلَّمْنَاهُ صَنْعَةَ لَبُوسٍ لَكُمْ لِتُحْصِنَكُمْ مِنْ بَأْسِكُمْ ۖ فَهَلْ أَنْتُمْ شَاكِرُونَ﴾

و به داود بدون سلیمان ساختن زره‌ها را برای حفاظت بدنتان در برابر سلاح آموختیم، پس - ای مردم- آیا شکرگزار این نعمتی که الله با آن به شما نعمت بخشید، هستید؟!

81- ﴿وَلِسُلَيْمَانَ الرِّيحَ عَاصِفَةً تَجْرِي بِأَمْرِهِ إِلَى الْأَرْضِ الَّتِي بَارَكْنَا فِيهَا ۚ وَكُنَّا بِكُلِّ شَيْءٍ عَالِمِينَ﴾

و تند باد را رام سلیمان علیه السلام کردیم که به فرمان او به جریان می‌افتاد آن‌گاه که آن را به‌سوی سرزمین شام فرمان داد.همان سرزمینی که با برانگیختن پیامبران علیهم السلام، و با پراکنده‌ ساختن نیکی‌ها در آنجا، در آن برکت نهادیم، و ما بر هر چیزی دانا هستیم، و هیچ‌چیز بر ما پوشیده نمی‌ماند.

82- ﴿وَمِنَ الشَّيَاطِينِ مَنْ يَغُوصُونَ لَهُ وَيَعْمَلُونَ عَمَلًا دُونَ ذَٰلِكَ ۖ وَكُنَّا لَهُمْ حَافِظِينَ﴾

و شیاطینی به تسخیر سلیمان درآوردیم که در دریاها برای او غواصی می‌کردند و مروارید و چیزهای دیگر را استخراج می‌کردند، و کارهایی دیگر مانند بنایی انجام می‌دادند، و ما مراقب تعداد و اعمال‌شان بودیم، و ذره‌ای از این امر از ما پنهان نبود.

83- ﴿۞ وَأَيُّوبَ إِذْ نَادَىٰ رَبَّهُ أَنِّي مَسَّنِيَ الضُّرُّ وَأَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ﴾

و - ای رسول- قصۀ ایوب علیه السلام را به یاد آور، آن‌گاه که چون آسیبی به او رسید پروردگارش سبحانه را چنین خواند: پروردگارا، من به بیماری گرفتار شده‌ام و خانواده‌ام را از دست داده‌ام، تو مهربان‌ترین تمام مهربانان هستی، پس آسیبی را که به من رسیده است از من دور گردان.

84- ﴿فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَكَشَفْنَا مَا بِهِ مِنْ ضُرٍّ ۖ وَآتَيْنَاهُ أَهْلَهُ وَمِثْلَهُمْ مَعَهُمْ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنَا وَذِكْرَىٰ لِلْعَابِدِينَ﴾

پس دعوتش را اجابت کردیم، و آسیبی را که به او رسیده بود برطرف ساختیم، و اهل و فرزندانش را که از دست داده بود، و همراه آنها مثل آن را به او دادیم، تمام این کارها را به رحمتی از جانب خویش انجام دادیم، و برای یادآوری هرکسی‌که با عبادت، تسلیم الله است؛ تا همانند ایوب علیه السلام شکیبایی پیشه کند.

85- ﴿وَإِسْمَاعِيلَ وَإِدْرِيسَ وَذَا الْكِفْلِ ۖ كُلٌّ مِنَ الصَّابِرِينَ﴾

و - ای رسول- اسماعیل و ادریس و ذوالکفل علیهم السلام را به یاد آور، که هر یک از آنها در برابر مصیبت، و بر انجام تکالیف الهی از شکیبایان بودند.

86- ﴿وَأَدْخَلْنَاهُمْ فِي رَحْمَتِنَا ۖ إِنَّهُمْ مِنَ الصَّالِحِينَ﴾

و آنها را به رحمت خویش درآوردیم، پس آنها را پیامبرانی قرار دادیم، و به بهشت درآوردیم، چون از بندگان صالح الله بودند که از پروردگارشان فرمان‌برداری و امور نهان و آشکارشان را اصلاح کردند.

87- ﴿وَذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغَاضِبًا فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَيْهِ فَنَادَىٰ فِي الظُّلُمَاتِ أَنْ لَا إِلَٰهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ﴾

و - ای رسول- قصۀ صاحب ماهی، یونس علیه السلام را به یاد آور، آن‌گاه که خشمگین از قومش به خاطر ثباتِ آنها در نافرمانی، بدون اِذن پروردگارش رفت، و گمان کرد که ما به کیفرِ رفتنش، بر او سخت نخواهیم گرفت، اما با تنگی و حبس شدید آن‌گاه که ماهی او را بلعید آزمایش شد، آن‌گاه در تاریکی‌های شکم ماهی و دریا و شب، با اقرار به گناهش و توبه به‌سوی الله دعا کرد، و گفت: معبود برحقی جز تو نیست، منزه و مقدس هستی، به‌راستی‌که من از ستمکاران بودم.

88- ﴿فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَنَجَّيْنَاهُ مِنَ الْغَمِّ ۚ وَكَذَٰلِكَ نُنْجِي الْمُؤْمِنِينَ﴾

پس دعایش را اجابت کردیم، و او را از اندوه سختی با درآوردن از تاریکی‌ها، و از شکم ماهی نجات دادیم، و همانند نجات ‌دادن یونس علیه السلام از این اندوه، مؤمنان را آن‌گاه که در اندوه گرفتار آیند و الله را بخوانند نجات می‌دهیم.

89- ﴿وَزَكَرِيَّا إِذْ نَادَىٰ رَبَّهُ رَبِّ لَا تَذَرْنِي فَرْدًا وَأَنْتَ خَيْرُ الْوَارِثِينَ﴾

و - ای رسول- قصۀ زکریا علیه السلام را به یاد آور آن‌گاه که پروردگارش سبحانه را چنین خواند: پروردگارا، مرا تنها و بدون فرزند مگذار، درحالی‌که تو از میان آنچه باقی می‌مانَد بهترین هستی، پس فرزندی به من روزی دِه تا پس از من باقی بماند.

90- ﴿فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَوَهَبْنَا لَهُ يَحْيَىٰ وَأَصْلَحْنَا لَهُ زَوْجَهُ ۚ إِنَّهُمْ كَانُوا يُسَارِعُونَ فِي الْخَيْرَاتِ وَيَدْعُونَنَا رَغَبًا وَرَهَبًا ۖ وَكَانُوا لَنَا خَاشِعِينَ﴾

پس دعایش را اجابت کردیم، و یحیی علیه السلام را فرزندی به او دادیم، و همسرش را شفا بخشیدیم، آن‌گاه پس نازابودن، زاینده شد. به‌راستی‌که زکریا علیه السلام و همسر و پسرش بر انجام نیکی‌ها می‌شتافتند، و با رغبت در پاداشی که نزد ماست، و ترسان از کیفری که نزد ماست ما را می‌خواندند، و در برابر ما فروتن بودند.

91- ﴿وَالَّتِي أَحْصَنَتْ فَرْجَهَا فَنَفَخْنَا فِيهَا مِنْ رُوحِنَا وَجَعَلْنَاهَا وَابْنَهَا آيَةً لِلْعَالَمِينَ﴾

و - ای رسول- قصۀ مریم را به یاد آور که خودش را از زنا پاک نگه داشت، پس الله جبریل علیه السلام را به‌سوی او فرستاد، آن‌گاه در او دمید و به عیسی علیه السلام باردار شد، و او و پسرش عیسی نشانه‌ای برای مردم بر قدرت الله هستند، و اینکه هیچ‌چیز او تعالی را ناتوان نمی‌سازد چون عیسی علیه السلام را بدون پدر آفرید.

92- ﴿إِنَّ هَٰذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَأَنَا رَبُّكُمْ فَاعْبُدُونِ﴾

- ای مردم- به‌راستی‌که این آیین شما، آیینی یگانه و همان توحیدی است که دین اسلام نام دارد، و من پروردگار شما هستم، پس عبادت را خالص فقط برای من انجام دهید.

93- ﴿وَتَقَطَّعُوا أَمْرَهُمْ بَيْنَهُمْ ۖ كُلٌّ إِلَيْنَا رَاجِعُونَ﴾

و مردم پراکنده شدند، آن‌گاه به مُوَحّد و مشرک و کافر و مؤمن تقسیم گشتند، و تمام این پراکنده شدگان در روز قیامت فقط به‌سوی ما بازگردانده می‌شوند، آن‌گاه آنها را در قبال اعمال‌شان جزا می‌دهیم.

94- ﴿فَمَنْ يَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحَاتِ وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَا كُفْرَانَ لِسَعْيِهِ وَإِنَّا لَهُ كَاتِبُونَ﴾

پس هر یک از آنها که اعمال صالح انجام داده باشد درحالی‌که به الله و رسولانش علیهم السلام و روز آخرت ایمان دارد عمل صالحش ناسپاسی نمی‌شود، بلکه الله پاداش او را برایش قدر می‌داند و آن را برایش می‌افزاید، و آن را در نامۀ اعمالش در روزی‌که برانگیخته می‌شود می‌یابد، و به آن شاد می‌شود.

95- ﴿وَحَرَامٌ عَلَىٰ قَرْيَةٍ أَهْلَكْنَاهَا أَنَّهُمْ لَا يَرْجِعُونَ﴾

و برای ساکنان شهری که آنها را به‌سبب کفرشان نابود ساختیم محال است که به دنیا بازگردانده شوند؛ تا توبه کنند و توبه‌شان پذیرفته شود.

96- ﴿حَتَّىٰ إِذَا فُتِحَتْ يَأْجُوجُ وَمَأْجُوجُ وَهُمْ مِنْ كُلِّ حَدَبٍ يَنْسِلُونَ﴾

هرگز بازگردانده نمی‌شوند تا اینکه سد یأجوج و مأجوج گشوده شود، و آنها در آن روز از هر زمین مرتفعی به سرعت خارج شوند.

97- ﴿وَاقْتَرَبَ الْوَعْدُ الْحَقُّ فَإِذَا هِيَ شَاخِصَةٌ أَبْصَارُ الَّذِينَ كَفَرُوا يَا وَيْلَنَا قَدْ كُنَّا فِي غَفْلَةٍ مِنْ هَٰذَا بَلْ كُنَّا ظَالِمِينَ﴾

و با خروج آنها قیامت نزدیک شود، و مناظر هولناک و سختی‌هایش آشکار گردد، به‌ناگاه چشم‌های کافران از ترس زیادِ آن گشوده شود و بگویند: وای که نابود شدیم، به تحقیق که در دنیا در سرگرمی و سرگردانی از آمادگی برای این روز بزرگ بودیم، بلکه با کفر و ارتکاب گناهان ستمکار بودیم.

98- ﴿إِنَّكُمْ وَمَا تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ حَصَبُ جَهَنَّمَ أَنْتُمْ لَهَا وَارِدُونَ﴾

- ای مشرکان- به‌راستی‌که شما و بت‌هایی که به جای الله عبادت می‌کردید، و تمام انسان‌ها و جن‌هایی که به عبادت شدن خویش توسط شما راضی می‌شوند- هیزم جهنمی هستید؛ که شما و معبودهای‌تان در آن وارد خواهید شد.

99- ﴿لَوْ كَانَ هَٰؤُلَاءِ آلِهَةً مَا وَرَدُوهَا ۖ وَكُلٌّ فِيهَا خَالِدُونَ﴾

اگر این معبودها اِله‌هایی بودند که به حق عبادت می‌شدند همراه کسانی‌که آنها را عبادت کردند وارد آتش نمی‌شدند، و تمام این عبادتگزاران و معبودها در جهنم هستند، که برای همیشه در آن می‌مانند و از آن خارج نمی‌گردند.

100- ﴿لَهُمْ فِيهَا زَفِيرٌ وَهُمْ فِيهَا لَا يَسْمَعُونَ﴾

در آنجا - بر اثر شدت دردهایی که با آن روبه‌رو می‌شوند- تنفس شدیدی دارند، و در جهنم از شدت ترسِ مهیبی که به آنها می‌رسد صداها را نمی‌شنوند.

101- ﴿إِنَّ الَّذِينَ سَبَقَتْ لَهُمْ مِنَّا الْحُسْنَىٰ أُولَٰئِكَ عَنْهَا مُبْعَدُونَ﴾

و چون مشرکان گفتند: (عیسی و فرشتگانی که عبادت شدند وارد جهنم خواهند شد) الله فرمود: در حقیقت کسانی مانند عیسی علیه السلام که در علم ازلی الله رستگار هستند از جهنم دور نگه داشته می‌شوند.

102- ﴿لَا يَسْمَعُونَ حَسِيسَهَا ۖ وَهُمْ فِي مَا اشْتَهَتْ أَنْفُسُهُمْ خَالِدُونَ﴾

صدای جهنم به گوش آنها نمی‌رسد، و در نعمت‌ها و خوشی‌هایی که می‌خواهند ماندگار هستند، و نعمت‌های‌شان هرگز قطع نمی‌شود.

103- ﴿لَا يَحْزُنُهُمُ الْفَزَعُ الْأَكْبَرُ وَتَتَلَقَّاهُمُ الْمَلَائِكَةُ هَٰذَا يَوْمُكُمُ الَّذِي كُنْتُمْ تُوعَدُونَ﴾

ترس بزرگی آن‌گاه که جهنم بر روی ساکنانش بسته شود آنها را نمی‌ترساند، و فرشتگان با شاد باش این‌گونه از آنها استقبال می‌کنند: این همان روزی است که در دنیا به آن وعده داده می‌شدید، و به نعمت‌هایی که در آنجا می‌بینند شاد می‌گردند.

104- ﴿يَوْمَ نَطْوِي السَّمَاءَ كَطَيِّ السِّجِلِّ لِلْكُتُبِ ۚ كَمَا بَدَأْنَا أَوَّلَ خَلْقٍ نُعِيدُهُ ۚ وَعْدًا عَلَيْنَا ۚ إِنَّا كُنَّا فَاعِلِينَ﴾

و روزی‌که آسمان را مانند در هم پیچیدن کاغذی، به همراه آنچه در آن است در هم می‌پیچیم، و مخلوقات را به همان شکلی که بار نخست با آن آفریده شدند گرد می‌آوریم، و آن را به قعطیّت وعده دادیم، و به‌راستی‌که ما آنچه را وعده دهیم اجرا می‌کنیم.

105- ﴿وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ﴾

و به تحقیق در کتاب‌هایی که بر رسولان علیهم السلام فرو فرستادیم پس از اینکه آن را در لوح محفوظ ثبت کردیم نوشتیم: زمین را بندگان صالح الله و عامل به طاعت او، یعنی امت محمد صلی الله علیه وسلم به ارث می‌برند.

106- ﴿إِنَّ فِي هَٰذَا لَبَلَاغًا لِقَوْمٍ عَابِدِينَ﴾

همانا در اندرزی که فرو فرستادیم ابلاغی است برای مردمی که پروردگارشان را به آنچه برای‌شان تشریع کرده است عبادت می‌کنند، زیرا آنها هستند که از آن بهره می‌برند.

107- ﴿وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ﴾

و - ای محمد- تو را به عنوان رسول، جز رحمتی برای تمام مخلوقات نفرستادیم؛ چون بر هدایت مردم و نجات آنها از عذاب الله مشتاق هستی.

108- ﴿قُلْ إِنَّمَا يُوحَىٰ إِلَيَّ أَنَّمَا إِلَٰهُكُمْ إِلَٰهٌ وَاحِدٌ ۖ فَهَلْ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ﴾

- ای رسول- بگو: جز این نیست که از جانب پروردگارم به من وحی می‌شود که مبعود برحق شما معبودی یگانه است، که هیچ شریکی ندارد و او الله است، پس با ایمان به او و عمل به طاعتش گردن نهید.

109- ﴿فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُلْ آذَنْتُكُمْ عَلَىٰ سَوَاءٍ ۖ وَإِنْ أَدْرِي أَقَرِيبٌ أَمْ بَعِيدٌ مَا تُوعَدُونَ﴾

پس اگر اینها از آنچه برای‌شان آوردی روی گرداندند، - ای رسول- به آنها بگو: به شما اعلام کردم که من و شما در فاصلۀ یکسانی از یکدیگر قرار داریم، و نمی‌دانم چه زمانی عذاب الله که آن را به شما وعده داده است بر شما نازل می‌شود.

110- ﴿إِنَّهُ يَعْلَمُ الْجَهْرَ مِنَ الْقَوْلِ وَيَعْلَمُ مَا تَكْتُمُونَ﴾

در حقیقت، الله از سخن‌های‌ آشکار و پنهان شما آگاه است، و ذره‌ای از آن بر او پوشیده نمی‌ماند، و به‌زودی شما را در قبال آن جزا خواهد داد.

111- ﴿وَإِنْ أَدْرِي لَعَلَّهُ فِتْنَةٌ لَكُمْ وَمَتَاعٌ إِلَىٰ حِينٍ﴾

و نمی‌دانم شاید این مهلت و تأخیر در عذاب شما، آزمایش و سببی برای نزدیک ‌کردن تدریجی شما به عذاب، و سبب بهره‌مندی شما تا مدتی‌که در علم الله اندازه‌گیری شده است باشد؛ تا در کفر و گمراهی خویش ثابت بمانید.

112- ﴿قَالَ رَبِّ احْكُمْ بِالْحَقِّ ۗ وَرَبُّنَا الرَّحْمَٰنُ الْمُسْتَعَانُ عَلَىٰ مَا تَصِفُونَ﴾

رسول الله صلی الله علیه وسلم این‌گونه پروردگارش را خواند: پروردگارا، میان ما و میان قوم ما که بر کفر اصرار ورزیدند به حکم حق داوری کن، و در برابر کفر و تکذیبی که می‌گویید از پروردگار بخشندۀ خویش یاری می‌جوییم.

عبارات مقترحة:

الخبير

السيد

الخلاق

تفسير الأنبياء

الترجمة الفارسية للمختصر في تفسير القرآن الكريم - فارسی

الترجمة الفارسية للمختصر في تفسير القرآن الكريم