أعمال القلوب
از ابی یعلی شداد بن اوس رضی الله عنه روایت است که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: «الكَيِّس مَنْ دَانَ نَفْسَه، وَعَمِلَ لِما بَعْدَ الْموْت، وَالْعَاجِزُ مَنْ أَتْبَعَ نَفْسَه هَواهَا، وتمَنَّى عَلَى اللَّهِ»: «زيرک کسی است که خویشتن را محاسبه نماید و برای پس از مرگ (برای آخرت) عمل کند؛ و ناتوان کسی است که از خواسته ها و آرزوهای نفسانی خود، پيروی نماید و اميد و آرزوی بی اساس و نابه جا از الله متعال داشته باشد».
عن أبي يَعلى شَدَّاد بن أوس -رضي الله عنه- عن النبي -صلى الله عليه وسلم- قال: «الكَيِّسُ من دَانَ نفسه، وعمل لِمَا بعد الموت، والعاجزُ من أتْبَعَ نفسه هواها وَتَمنَّى على الله».
شرح الحديث :
در این حدیث رسول الله صلی الله علیه وسلم خبر می دهد زیرک کسی است که نفس خود را برای حکمت عقل و شریعت پروردگارش خاضع و فروتن نماید؛ و آن را در برابر هر عملی که انجام داده و ترک می کند، مورد محاسبه قرار دهد؛ اما کسی که در امور واجب کوتاهی می کند، درواقع از خواهشات نفسانی پیروی نموده و نفس وی اسیر شهواتش می باشد؛ و حماقت وی زمانی افزایش می یابد که با این وضعیت امید و آرزوی نابجا از درگاه خداوند داشته و عملکرد خود را با بخشش و مغفرت و رحمت گسترده ی الهی توجیه می کند. هرچند این حدیث ضعیف است اما معنای آن در کتاب و سنت ثابت است. چنانکه الله متعال می فرماید: «وَقُلِ اعْمَلُواْ»: «و بگو: عمل کنید». «وَتَوَكَّلْ عَلَى اللهِ»: «و بر الله توکل کن». «أَمْ حَسِبْتُمْ أَن تَدْخُلُواْ الْجَنَّةَ»: «آیا پنداشته اید که [تنها با ادعای ایمان] به بهشت می روید».